ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ . . .
Μ΄ ένα μεγάλο λαό, μεγαλοφυή, συμβαίνει ότι και με τον άνθρωπο τον μεγαλοφυή. Και οι παραμικρότερες εκδηλώσεις της ζωής έχουν το σημάδι της μεγαλοφυΐας. Οι Έλληνες είναι, όπως και η μεγαλοφυΐα απλοί, simplex. Γι΄ αυτό είναι διδάσκαλοι αθάνατοι. Οι θεσμοί τους, τα δημιουργήματά τους, φέρνουν τη σφραγίδα της απλότητας, τόσο που συχνά μένει κανείς εκστασιασμένος βλέποντας ως τι σημείο είναι μοναδικοί σ΄ αυτή τους την απλότητα. Και, παραδόξως, είναι εξίσου τόσο βαθείς όσο και απλοί. Μολοντούτο σπάνια μας αποκαλύπτουν τα βάθη της σοφίας και της γνώσης τους. Ανάμεσα στον μεγάλο άνθρωπο της διάνοιας, τον Αριστοτέλη, και στα ήθη και την τέχνη των Ελλήνων, υπάρχει άβυσσος τεράστια, έτσι που ο καθείς από μας φαίνεται ρηχός και άτονος συγκρινόμενος με το απροσμέτρητο μεγαλείο του ελληνικού ενστίκτου. Είναι μια από τις μεγαλύτερες αρετές των Ελλήνων το να μην θέλουν να μεταπλάσουν σε διανόημα ότι καλύτερο κλείνουν μέσα τους. Μ΄ άλλα λόγια, είναι αφελείς, είναι μια λέξη που συνοψίζει την απλότητα και το βάθος. Έχουνε μέσα τους κάτι από το έργο της τέχνης. Ο κόσμος μπορεί να είναι όσο θέλει σκοτεινός, όμως αρκεί να παρεμβάλουμε ένα κομμάτι ελληνικής ζωής για να φωτιστεί αμέσως άπλετα.
Θα προσπαθήσουμε να διδαχθούμε από τους Έλληνες και θα διδαχθούμε με οδηγό τα παραδείγματά τους. Αυτά θα είναι το έργο μας.
Αποσπάσματα από την «Γέννηση της Τραγωδίας» του Νίτσε.
Το απολλώνιο πνεύμα και το αντίθετό του, το διονυσιακό πνεύμα, ως καλλιτεχνικές δυνάμεις που αναπηδούν από τους κόλπους της φύσεως, χωρίς την μεσολάβηση του καλλιτέχνη ανθρώπου, και που ικανοποιούν τα καλλιτεχνικά ένστικτα της φύσεως, ευθύς αμέσως και απ΄ ευθείας : αφ΄ ενός ως κόσμος εικόνων ονείρου, που η τελειότης του καθόλου δεν εξαρτάται από την διανοητική αξία ή την καλλιτεχνική μόρφωση του ατόμου, και αφ΄ ετέρου ως πραγματικότης γεμάτη μεθύσι, που και αυτή επίσης καθόλου δεν ενδιαφέρεται για το άτομο, επιδιώκει μάλιστα να εκμηδενίσει το άτομο και να το διαλύσει απολυτρωτικά με κάποιο αίσθημα μυστικοπαθούς ταυτότητας.
Είναι αδύνατον η γλώσσα να κατορθώσει να εξαντλήσει την παγκόσμια συμβολική της μουσικής, γιατί η μουσική είναι η συμβολική έκφραση του προπατορικού ανταγωνισμού και της οδύνης, που βρίσκονται στην καρδιά της αρχέγονης Ενότητας και συμβολίζει έτσι έναν κόσμο που πλανάται επάνω από κάθε φαινομενικότητα και που υπάρχει πρωτύτερα από κάθε φαινόμενο. Συγκρινόμενη με τη μουσική κάθε φαινομενικότης είναι απλό σύμβολο: γι αυτό η γλώσσα ως όργανο και σύμβολο των φαινομενικοτήτων, δεν μπόρεσε και δεν θα μπορέσει ποτέ να καταδείξει εξωτερικώς τη βαθύτατη εσώτερη ουσία της μουσικής, τουναντίον, όταν θέλει να μιμηθεί τη μουσική επιπόλαια μόνον την εγγίζει και όλη η λυρική ευγλωττία είναι εντελώς ανίκανη να μας αποκαλύψει τη βαθύτατη έννοια της μουσικής.
Υπό την επίδραση της επισκοπούμενης αλήθειας, ο άνθρωπος δεν βλέπει πια ολούθε γύρω του παρά τη φρίκη και τον παραλογισμό της υπάρξεως. Τώρα αναγνωρίζει τη σοφία του Σειληνού, του θεού των δασών: η αηδία ανεβαίνει στο λαιμό του. Και τότε μπροστά στον επικείμενο αυτό κίνδυνο της βουλήσεως, η τέχνη προβαίνει ως λυτρωτής θεός. Κρατώντας το σωτήριο βάλσαμο. Αυτή μόνη έχει τη δύναμη να μετατρέψει την αηδία που μας προκαλεί η φρίκη και ο παραλογισμός της υπάρξεως, σε ιδεώδεις εικόνες, που μόνον αυτές μπορούν να μας κάνουν υποφερτή τη ζωή. Οι εικόνες αυτές είναι το υψηλό, όπου η τέχνη ημερώνει και υποτάσσει το φρικτό και το κωμικό, όπου η τέχνη μας λυτρώνει από την αηδία και το παράλογο. Ο χορός των σατύρων του διθυράμβου έσωσε την ελληνική τέχνη. Οι εξάψεις της απελπισίας που αναφέραμε προ ολίγου εξαφανίσθηκαν, και αυτό το χρωστούμε στον διάμεσο κόσμο των συντρόφων του Διονύσου.
Η σοφία είναι παρά φύση φρικτότατο έγκλημα, ότι εκείνος που ένεκα των γνώσεων του καταγκρεμίζει τη φύση στην άβυσσο του μηδενός, πρέπει να προσδοκά επίσης να δοκιμάζει επάνω στον ίδιο τον εαυτόν του τα΄ αποτελέσματα της αποσυνθέσεως της φύσεως. Η αιχμή της σοφίας γυρίζει πάλι πάνω στον σοφό, η σοφία είναι έγκλημα παρά φύση, ο νεαρός Γκαίτε μας το απεκάλυψε ήδη με τα επόμενα τολμηρότατα λόγια του Προμηθέα του:
Κάθομαι εδώ και πλάθω ανθρώπους
Κατ΄ εικόνα και ομοίωσή μου,
Γενεά ωσάν κι εμένα
Θα πονεί και θα κλαίει.
Για να χαίρεται και ν΄ απολαύει
Και να μη σε σέβεται
Ωσάν κι εμένα!
Η διπλή φύση του Αισχύλειου Προμηθέα, η ουσία του διονυσιακή άμα και απολλώνια, μπορούσε να συμπυκνωθεί στην συγκεφαλαιωτική αυτή διατύπωση : «ότι υπάρχει είναι δίκαιο και άδικο και στις δύο περιπτώσεις εξ ίσου δικαιολογούμενο». Αυτός είναι ο κόσμος σου! Να τι ονομάζεται κόσμος!
Σχεδόν σε κάθε εποχή, οι διαδοχικοί πολιτισμοί προσπάθησαν αγανακτισμένοι ν΄ αποσείσουν τον ζυγό των Ελλήνων, γιατί κάθε προσωπική δημιουργία, που εξωτερικά φαινόταν εντελώς πρωτότυπη και ειλικρινέστατα εθαυμάζετο, έχανε μπροστά των έξαφνα το χρώμα και τη ζωή και καταντούσε να μιμηθεί αδέξια και μαϊμουδίστικα. Και κάθε ώρα και στιγμή ξεσπά ακόμα η υπόκωφη αγανάκτηση η μαζεμένη στα βάθη της καρδιάς, εναντίον του αλαζονικού τούτου ολιγάριθμου λαού που τόλμησε να προσάψει για πάντα το επίθετο «βάρβαρος» σε κάθε τι που δεν είναι ελληνικό. Ποιοι είναι λοιπόν αυτοί, λένε, που ως μόνο τίτλο έχουν κάποια εφήμερη ιστορική λάμψη, νομοθεσίες κωμικά στενοκέφαλες, κάποια αμφίβολη ηθική αξία και τ΄ όνομά της ρίχνεται ως αηδέστατη ύβρις, εν τούτοις όμως αξιούν μεταξύ των λαών εντελώς ξεχωριστή θέση και την τάξη που, απάνω στο πλήθος, ανήκει στη μεγαλοφυΐα? Δυστυχώς δεν είχαμε την τύχη ν΄ αποκαλύψουμε το κώνειο που θα μας γλίτωνε μια και καλή από ένα τέτοιο φαινόμενο, γιατί μήτε το δηλητήριο, μήτε ο φθόνος, μήτε η συκοφαντία, μήτε η αχαλίνωτη οργή δεν κατόρθωσαν να διαταράξουν την αυθάδη των αυτή γαληνότητα. Γι αυτό μπροστά στους έλληνες αισθανόμαστε ντροπή και φόβο.
(ενδεικτικα αποσπασματα, αντιγραφη από άλλο φορουμ - δημοσιευσεις του χρηστη yorgosp62)
Μ΄ ένα μεγάλο λαό, μεγαλοφυή, συμβαίνει ότι και με τον άνθρωπο τον μεγαλοφυή. Και οι παραμικρότερες εκδηλώσεις της ζωής έχουν το σημάδι της μεγαλοφυΐας. Οι Έλληνες είναι, όπως και η μεγαλοφυΐα απλοί, simplex. Γι΄ αυτό είναι διδάσκαλοι αθάνατοι. Οι θεσμοί τους, τα δημιουργήματά τους, φέρνουν τη σφραγίδα της απλότητας, τόσο που συχνά μένει κανείς εκστασιασμένος βλέποντας ως τι σημείο είναι μοναδικοί σ΄ αυτή τους την απλότητα. Και, παραδόξως, είναι εξίσου τόσο βαθείς όσο και απλοί. Μολοντούτο σπάνια μας αποκαλύπτουν τα βάθη της σοφίας και της γνώσης τους. Ανάμεσα στον μεγάλο άνθρωπο της διάνοιας, τον Αριστοτέλη, και στα ήθη και την τέχνη των Ελλήνων, υπάρχει άβυσσος τεράστια, έτσι που ο καθείς από μας φαίνεται ρηχός και άτονος συγκρινόμενος με το απροσμέτρητο μεγαλείο του ελληνικού ενστίκτου. Είναι μια από τις μεγαλύτερες αρετές των Ελλήνων το να μην θέλουν να μεταπλάσουν σε διανόημα ότι καλύτερο κλείνουν μέσα τους. Μ΄ άλλα λόγια, είναι αφελείς, είναι μια λέξη που συνοψίζει την απλότητα και το βάθος. Έχουνε μέσα τους κάτι από το έργο της τέχνης. Ο κόσμος μπορεί να είναι όσο θέλει σκοτεινός, όμως αρκεί να παρεμβάλουμε ένα κομμάτι ελληνικής ζωής για να φωτιστεί αμέσως άπλετα.
Θα προσπαθήσουμε να διδαχθούμε από τους Έλληνες και θα διδαχθούμε με οδηγό τα παραδείγματά τους. Αυτά θα είναι το έργο μας.
Αποσπάσματα από την «Γέννηση της Τραγωδίας» του Νίτσε.
Το απολλώνιο πνεύμα και το αντίθετό του, το διονυσιακό πνεύμα, ως καλλιτεχνικές δυνάμεις που αναπηδούν από τους κόλπους της φύσεως, χωρίς την μεσολάβηση του καλλιτέχνη ανθρώπου, και που ικανοποιούν τα καλλιτεχνικά ένστικτα της φύσεως, ευθύς αμέσως και απ΄ ευθείας : αφ΄ ενός ως κόσμος εικόνων ονείρου, που η τελειότης του καθόλου δεν εξαρτάται από την διανοητική αξία ή την καλλιτεχνική μόρφωση του ατόμου, και αφ΄ ετέρου ως πραγματικότης γεμάτη μεθύσι, που και αυτή επίσης καθόλου δεν ενδιαφέρεται για το άτομο, επιδιώκει μάλιστα να εκμηδενίσει το άτομο και να το διαλύσει απολυτρωτικά με κάποιο αίσθημα μυστικοπαθούς ταυτότητας.
Είναι αδύνατον η γλώσσα να κατορθώσει να εξαντλήσει την παγκόσμια συμβολική της μουσικής, γιατί η μουσική είναι η συμβολική έκφραση του προπατορικού ανταγωνισμού και της οδύνης, που βρίσκονται στην καρδιά της αρχέγονης Ενότητας και συμβολίζει έτσι έναν κόσμο που πλανάται επάνω από κάθε φαινομενικότητα και που υπάρχει πρωτύτερα από κάθε φαινόμενο. Συγκρινόμενη με τη μουσική κάθε φαινομενικότης είναι απλό σύμβολο: γι αυτό η γλώσσα ως όργανο και σύμβολο των φαινομενικοτήτων, δεν μπόρεσε και δεν θα μπορέσει ποτέ να καταδείξει εξωτερικώς τη βαθύτατη εσώτερη ουσία της μουσικής, τουναντίον, όταν θέλει να μιμηθεί τη μουσική επιπόλαια μόνον την εγγίζει και όλη η λυρική ευγλωττία είναι εντελώς ανίκανη να μας αποκαλύψει τη βαθύτατη έννοια της μουσικής.
Υπό την επίδραση της επισκοπούμενης αλήθειας, ο άνθρωπος δεν βλέπει πια ολούθε γύρω του παρά τη φρίκη και τον παραλογισμό της υπάρξεως. Τώρα αναγνωρίζει τη σοφία του Σειληνού, του θεού των δασών: η αηδία ανεβαίνει στο λαιμό του. Και τότε μπροστά στον επικείμενο αυτό κίνδυνο της βουλήσεως, η τέχνη προβαίνει ως λυτρωτής θεός. Κρατώντας το σωτήριο βάλσαμο. Αυτή μόνη έχει τη δύναμη να μετατρέψει την αηδία που μας προκαλεί η φρίκη και ο παραλογισμός της υπάρξεως, σε ιδεώδεις εικόνες, που μόνον αυτές μπορούν να μας κάνουν υποφερτή τη ζωή. Οι εικόνες αυτές είναι το υψηλό, όπου η τέχνη ημερώνει και υποτάσσει το φρικτό και το κωμικό, όπου η τέχνη μας λυτρώνει από την αηδία και το παράλογο. Ο χορός των σατύρων του διθυράμβου έσωσε την ελληνική τέχνη. Οι εξάψεις της απελπισίας που αναφέραμε προ ολίγου εξαφανίσθηκαν, και αυτό το χρωστούμε στον διάμεσο κόσμο των συντρόφων του Διονύσου.
Η σοφία είναι παρά φύση φρικτότατο έγκλημα, ότι εκείνος που ένεκα των γνώσεων του καταγκρεμίζει τη φύση στην άβυσσο του μηδενός, πρέπει να προσδοκά επίσης να δοκιμάζει επάνω στον ίδιο τον εαυτόν του τα΄ αποτελέσματα της αποσυνθέσεως της φύσεως. Η αιχμή της σοφίας γυρίζει πάλι πάνω στον σοφό, η σοφία είναι έγκλημα παρά φύση, ο νεαρός Γκαίτε μας το απεκάλυψε ήδη με τα επόμενα τολμηρότατα λόγια του Προμηθέα του:
Κάθομαι εδώ και πλάθω ανθρώπους
Κατ΄ εικόνα και ομοίωσή μου,
Γενεά ωσάν κι εμένα
Θα πονεί και θα κλαίει.
Για να χαίρεται και ν΄ απολαύει
Και να μη σε σέβεται
Ωσάν κι εμένα!
Η διπλή φύση του Αισχύλειου Προμηθέα, η ουσία του διονυσιακή άμα και απολλώνια, μπορούσε να συμπυκνωθεί στην συγκεφαλαιωτική αυτή διατύπωση : «ότι υπάρχει είναι δίκαιο και άδικο και στις δύο περιπτώσεις εξ ίσου δικαιολογούμενο». Αυτός είναι ο κόσμος σου! Να τι ονομάζεται κόσμος!
Σχεδόν σε κάθε εποχή, οι διαδοχικοί πολιτισμοί προσπάθησαν αγανακτισμένοι ν΄ αποσείσουν τον ζυγό των Ελλήνων, γιατί κάθε προσωπική δημιουργία, που εξωτερικά φαινόταν εντελώς πρωτότυπη και ειλικρινέστατα εθαυμάζετο, έχανε μπροστά των έξαφνα το χρώμα και τη ζωή και καταντούσε να μιμηθεί αδέξια και μαϊμουδίστικα. Και κάθε ώρα και στιγμή ξεσπά ακόμα η υπόκωφη αγανάκτηση η μαζεμένη στα βάθη της καρδιάς, εναντίον του αλαζονικού τούτου ολιγάριθμου λαού που τόλμησε να προσάψει για πάντα το επίθετο «βάρβαρος» σε κάθε τι που δεν είναι ελληνικό. Ποιοι είναι λοιπόν αυτοί, λένε, που ως μόνο τίτλο έχουν κάποια εφήμερη ιστορική λάμψη, νομοθεσίες κωμικά στενοκέφαλες, κάποια αμφίβολη ηθική αξία και τ΄ όνομά της ρίχνεται ως αηδέστατη ύβρις, εν τούτοις όμως αξιούν μεταξύ των λαών εντελώς ξεχωριστή θέση και την τάξη που, απάνω στο πλήθος, ανήκει στη μεγαλοφυΐα? Δυστυχώς δεν είχαμε την τύχη ν΄ αποκαλύψουμε το κώνειο που θα μας γλίτωνε μια και καλή από ένα τέτοιο φαινόμενο, γιατί μήτε το δηλητήριο, μήτε ο φθόνος, μήτε η συκοφαντία, μήτε η αχαλίνωτη οργή δεν κατόρθωσαν να διαταράξουν την αυθάδη των αυτή γαληνότητα. Γι αυτό μπροστά στους έλληνες αισθανόμαστε ντροπή και φόβο.
(ενδεικτικα αποσπασματα, αντιγραφη από άλλο φορουμ - δημοσιευσεις του χρηστη yorgosp62)
