Οι ανεμοι στην μυθολογια

[isabella]

Ισχυρές οι πνοές των ανέμων στην Ησιόδεια θεογονία. Στο έπος αυτό, όπου καταγράφεται η γένεση των θεών και η δημιουργία του κόσμου από αυτούς, οι φυσικές δυνάμεις όπως είναι οι άνεμοι, δεν είναι παρά προσωποποιημένες θεότητες, γόνοι Θεών, που γεννούν και αυτοί με τη σειρά τους, άλλα δαιμονικά όντα.

“Και η Αυγή με τον Αστραίο
γέννησε τους δυνατόκαρδους Ανέμους
και τον ξαστερωτή τον Ζέφυρο
και τον γοργόδρομο Βορέα
και τον Νότο,
ερωτικά σαν πλάγιασεν η θέαινα”

Αλλά αν στον Ησίοδο είναι συχνός ο λόγος για τους ανέμους, τι θα λέγαμε για τα Ομηρικά έπη; Εκεί όπου οι άνεμοι αντιβουίζουν στα δάση, ανταριάζουν το πέλαγος ή αρπάζουν ξαφνικά τους θνητούς για να τους οδηγήσουν στον άλλο κόσμο…

Στους τρεις ανέμους του Ησιόδου, τον Ζέφυρο τον Βορέα και τον Νότο, προσθέτει ο Όμηρος και τον Εύρο (Οδύσσεια ε, 295-96) που είναι ανατολικός ή νοτιοανατολικός, όπως χαρακτηρίζεται στο “Ωρολόγιον του Ανδρονίκου του Κυρρήστου”, (Πύργος των Ανέμων). Στο οικοδόμημα αυτό της Ρωμαϊκής Αγοράς στην Αθήνα, εικονίζονται και επιγράφονται όχι μόνο οι κύριοι άνεμοι, αλλά και οι ενδιάμεσοι. Όπως ήταν φυσικό, η ονοματολογία των ανέμων πλουτίστηκε με τον καιρό και με την πρόοδο της επιστημονικής γνώσης. Ωστόσο, δεν συνυφαίνονται όλων των ανέμων τα ονόματα με μυθοπλασίες.

Ο Ζέφυρος, ο Βορέας και ο Νότος, εξουσίαζαν με την δυναμική παρουσία τους και δρούσαν ευεργετικά, αλλά και συχνά κακόβουλα απέναντι στους ανθρώπους.
Υπήρχαν όμως και άλλοι συναφείς δαίμονες όπως οι Βορεάδες, οι Αρπυιες, ο Τυφώνας. Από τη σπορά πάλι του Τυφώνα, έγιναν άνεμοι διάφοροι που δεν κατονομάζονται στο έπος και ήταν ο φόβος και ο τρόμος των θνητών. (Ησιόδου/Θεογονία, 869-880)
Με ιεροτελεστίες και μαγικές πρακτικές προσπαθούσαν να εξευμενίσουν τους ανέμους οι αρχαίοι και όριζαν ειδικούς λειτουργούς για το σκοπό αυτό.

Στην Αττική ήταν οι “Ευδάνεμοι”, στην Κόρινθο οι “Ανεμοκοίται”. Ακόμη και για τον Εμπεδοκλή, παραδίδεται ότι προέβη σε μαγικές πράξεις για την κατάπαυση των “ετησιών” (Διογένης Λαέρτιος 8, 2, 60).
Αλλά και στην Μυκηναϊκή Εποχή το ίδιο θα συνέβαινε, αφού μαρτυρείται ήδη από τότε το αξίωμα της “ιέρειας των ανέμων”
Ο περιηγητής Παυσανίας (2, 12, 1) αναφέρει επίσης ότι στην Τιτάνη, κοντά στην Κόρινθο, υπήρχε βωμός των ανέμων, όπου ο ιερέας “ανά παν έτος θύει. Δρα δε και αλλά απόρρητα ες βόθρους τέσσαρας, ημερούμενος των πνευμάτων”.

Ο Ηρόδοτος (7. 178) μας πληροφορεί πάλι, ότι στη Θυία στους Δελφούς, ιδρύθηκε κατά την διάρκεια των Περσικών πολέμων ιερό των ανέμων, όπου οι κάτοικοι τους πρόσφεραν θυσίες, έπειτα από χρησμό που τους δόθηκε, ότι οι άνεμοι θα γίνουν σύμμαχοι των Ελλήνων στον αγώνα τους κατά των Περσών.

Έχουν φωνή οι άνεμοι και γρηγοράδα γιʼ αυτό και τους φαντάζονταν φτερωτούς και έτσι τους εικόνιζαν. Τους φαντάζονταν όμως και σαν άλογα φτερωτά που γεννούσαν κιʼ όλας άλλα μυθικά άλογα, όπως γέννησε ο Ζέφυρος με την Άρπυια Ποδάργη τον Ξάνθο και τον Βαλίο.
Αλλά και τα άλογα των Διοσκούρων, ο Φλόγεος και ο Άρπαγος γόνοι δικοί της λογίζονταν. Άλλωστε και ο Ποσειδώνας, κύριος των ανέμων, έπαιρνε πολύ συχνά στους μύθους, μορφή ίππου.
Τους ανέμους τους εξαπολύουν ή τους καταπραΰνουν ο Δίας, ο Ποσειδώνας, η Αθηνά. Ο Παυσανίας (4, 35, αναφέρει ναό της “Αθηνάς Ανεμώτιδος” στην Μεθώνη. Το προσωνύμιό της αυτό, της το έδωσε ο μυθικός ήρωας Διομήδης, γιατί η Θεά εισάκουσε την δέησή του να ησυχάσουν οι άνεμοι που έπνεαν εκεί με ασυνήθιστη ορμή και ρήμαζαν τη χώρα.
Ο Δίας “νεφεληγερέτης” και “υέτιος”, είχε ορίσει “ταμία” των ανέμων τον Αίολο, που έπαυε ή σήκωνε τους ανέμους κατά βούληση, γιʼ αυτό όταν κατευόδωσε από το νησί του τον Οδυσσέα, του έδωσε ένα ασκί όπου μέσα του είχε φυλακίσει όλους τους ανέμους και όρισε μόνο ο Ζέφυρος να προπέμψει ούριος τα καράβια.
Άλλοτε ωστόσο, ο ίδιος αυτός άνεμος ο Ζέφυρος, ήταν δυσμενής απέναντι στον Οδυσσέα. Μαζί με τον Νότο, τον Εύρο και τον Βορέα, διέλυσαν με προσταγή του Ποσειδώνα την σχεδία του, αυτή που είχε μαστορέψει στο νησί της Καλυψώς για να γυρίσει στην πατρίδα κιʼ ότι απέμεινε από το πλεούμενο με τον Οδυσσέα γαντζωμένο επάνω του, το κυλούσαν εδώ κιʼ εκεί τα θεόρατα κύματα (Οδύσσεια 5, 295).

Αλλά και η Άρτεμη δεν ήταν που κρατούσε τα καράβια των Ελλήνων στην Αυλίδα και δεν έστελνε άνεμο ευνοϊκό, ώστε να αποπλεύσουν για την Τροία;
Και δεν ήταν η Ιφιγένεια το εξιλαστήριο θύμα που έσβησε τον θυμό της;

[isabella]

Ο Ζέφυρος


Ο Ζέφυρος είναι ο δυτικός άνεμος. Σύζυγος της Ίριδας, της προσωποποίησης του ουράνιου τόξου, απέκτησε έλεγαν από αυτήν τον Έρωτα. Ωστόσο και από την Άρπυια Ποδάργη απέκτησε ο Ζέφυρος παιδιά, όταν έσμιξε ερωτικά μαζί της σε ένα λειβάδι κοντά στο ρεύμα του μεγάλου Ωκεανού. Και τα παιδιά τους ήταν δύο θαυμαστά άλογα, ο Ξάνθος και ο Βαλίος που έτρεχαν σαν τον άνεμο (Ιλιάδα, Π 148-151). Τα άλογα αυτά τα κληρονόμησε ο Αχιλλέας από τον πατέρα του τον Πηλέα που του τα είχε χαρίσει ο Ποσειδώνας όταν παντρεύτηκε την Θέτιδα.
Του Ζέφυρου και του Βορέα τη συνδρομή επικαλείται ο Αχιλλέας για να ανάψουν με την πνοή τους την νεκρική πυρά του φίλου του, του Πάτροκλου που έπεσε στην Τροία. (Ιλιάδα Ψ 192-218). Την ικεσία του ήρωα την άκουσε η Ίρις και φτερωτή καθώς ήταν έφτασε με μιας στα ανάκτορα του Ζέφυρου, όπου συνάντησε και τους άλλους ανέμους συναγμένους σε κοινό συμπόσιο. Μόλις άκουσαν ο Ζέφυρος και ο Βορέας το μήνυμά της,

“επετάχθησαν με θόρυβον,
ταράζοντας τα σύννεφα μπροστά τους.
Και ως διάβαιναν το πέλαγος,
απʼ την σφοδρή πνοήν τους,
σηκώνονταν τα κύματα
και αμʼ έφτασαν στην Τροίαν,
έπεσαν μέσα στην πυράν
κιʼ εβρόντα ευθύς η φλόγα”.
(Ιλιάδα Ψ 212-218)

Για τον Ζέφυρο, ιστορούσαν ακόμα πως αγάπησε τον Υάκινθο, τον γιο του Αμύκλα, του βασιλιά της Λακωνίας και δισέγγονο του Δία και της Ταϋγέτης, της θυγατέρας του Άτλαντα. Όμως τον Υάκινθο αγαπούσε και ο Απόλλωνας. Κυριευμένος καθώς ήταν από το πάθος του ο Ζέφυρος, όταν κάποτε είδε τον αγαπημένο του να αθλείται στην παλαίστρα με τη συντροφιά του Θεού, έχασε τον νου του. Φύσηξε δυνατά και ο δίσκος που έριξε ο Απόλλωνας ξέφυγε από τον στόχο του και έπεσε με ορμή στο κεφάλι του αγαπημένου του. Έτσι χάθηκε το παλικάρι. (Ευριπίδης, Ελένη 1469-1474).
Μεταγενέστερες πηγές, διασώζουν την παράδοση πως ο Ζέφυρος κυνήγησε τη νύμφη Χλωρίδα (Φλώρα) και από τον έρωτά τους, γεννήθηκαν όλα τα λουλούδια της άνοιξης.
Ο Ζέφυρος, γρήγορος όσο και ο Βορέας, ήταν άλλοτε καταστροφικός, άλλοτε απαλός και καλοδεχούμενος και δρόσιζε αιώνια τόπους παραδείσιους, όπως ήταν οι κήποι του Αλκίνοου και τα Ηλύσια πεδία. (Οδύσσεια 7, 112 & 4, 563-568).
Η λατρεία του Ζέφυρου στην Αθήνα επιβεβαιώνεται από βωμό που του είχαν στήσει στην Ιερά Οδό. (Παυσανίας 1, 37, 2)

[isabella]

Ο Βορέας



Για τον Βορέα, τον βόρειο άνεμο που κατέβαινε από την Θράκη και έφερνε το χαλάζι και το χιόνι (Ιλιάδα Ο 170-171 & Τ 357-358), έλεγαν πως όταν είδε τις φοράδες του Εριχθόνιου, του γιου του Δάρδανου, τις πόθησε και αφού πήρε τη μορφή ίππου, πλάγιασε μαζί τους. Από την ένωση αυτή, γεννήθηκαν 12 πουλάρια που έτρεχαν σαν τον άνεμο. Πετούσαν πάνω από γη και πέλαγο χωρίς να τα αγγίζουν (Ιλιάδα Υ 219-229).
Κάποτε πάλι, όταν ο Βορέας βρέθηκε στην Αττική, η μοίρα το ʽφερε να συναντήσει την Ωρείθυια, την κόρη του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα, να παίζει με τις φίλες της. Αμέσως την ερωτεύτηκε. Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα που την είδε. Στις πηγές του Κηφισού, στις όχθες του Ιλισσού, ή στην περιοχή της Ακρόπολης. Το βέβαιον είναι ότι μόλις την είδε, όρμησε στην συντροφιά των κοριτσιών, άρπαξε την Ωρείθυια και πετώντας, την μετέφερε στην μακρινή του πατρίδα. Από τον γάμο τους γεννήθηκαν δύο γιοι.
Ο Ζήτης και ο Κάλαϊς και δύο θυγατέρες. Η Κλεοπάτρα και η Χιόνη. Η Κλεοπάτρα παντρεύτηκε στην Θράκη τον βασιλιά Φινέα, ενώ την Χιόνη την ερωτεύτηκε ο Ποσειδώνας και μαζί απέκτησαν τον Εύμολπο.
Η ξαφνική δημοτικότητα του μύθου της απαγωγής της Ωρείθυιας κατά τις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, οφείλεται σε μία παράδοση που αναφέρει ο Ηρόδοτος (7, 189).
Κατά τους Περσικούς πολέμους, και πριν από τη μάχη στο Αρτεμίσιο το 480 π.Χ. δόθηκε στους Αθηναίους χρησμός, να ζητήσουν την βοήθεια του “γαμπρού” τους. Οι Αθηναίοι, στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν τον θεϊκό λόγο, θυμήθηκαν ότι παλιά ο Βορέας είχε αρπάξει την κόρη του βασιλιά τους και επομένως χωρίς να αμφιβάλλουν καθόλου, κατάλαβαν ότι ο “γαμπρός” τους ήταν ο Βορέας. Έτσι τον ικέτεψαν για την βοήθειά του και πραγματικά, ξέσπασε τότε ένας δυνατός βόρειος άνεμος που κράτησε τρεις μέρες και κατέστρεψε 400 Περσικά πλοία.
Ευγνώμονες για την νίκη τους οι Αθηναίοι, ίδρυσαν ιερό στον Βορέα στις όχθες του Ιλισσού. Για ανάλογες περιπτώσεις, ιδρύθηκαν ιερά του και σε άλλα μέρη. (Παυσανίας 8, 36, 6)

[isabella]

Βορεάδες



Οι Βορεάδες, οι φτερωτοί γιοι του Βορέα, Ζήτης και Κάλαϊς, κατέρχονταν ορμητικοί από τον αιθέρα, όπως ο πατέρας τους. Το πιο σημαντικό ίσως γεγονός της μυθικής ζωής τους, ήταν ότι πήραν κιʼ αυτοί μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία και στον δρόμο για την Κολχίδα, συνάντησαν στη Θράκη τις φτερωτές Άρπυιες που άρπαζαν την τροφή του Φινέα, του τυφλού Μάντη και Βασιλιά της Σαλμυδησσού, ή την βρώμιζαν τόσο, που ο δύδτυχος δεν μπορούσε πια να την γευτεί. Ο Ζήτης και ο Κάλαϊς άρχισαν τότε να τις καταδιώκουν πέρα από στεριές και θάλασσες ώσπου τέλος τις πρόφτασαν στα νησιά Πλωτές δυτικά της Πελοποννήσου και τις έπεισαν να φύγουν μακριά. Έτσι ο Φινέας γλίτωσε από την βασανιστική τους παρουσία. Μετά από αυτό, οι Βορεάδες “έστρεψαν” πάλι προς το μέρος που ξεκίνησαν γιʼ αυτό και τα νησιά Πλωτές, ονομάζονται από τότε Στροφάδες. Κατά μία εκδοχή, ο Ηρακλής φόνευσε τους Βορεάδες στην Τήνο.
Θυγατέρα του Βορέα, ήταν και η Αύρα και ήταν αυτή που έφερε στον Άρη το άγγελμα του θανάτου της κόρης του Αμαζόνας Πενθεσίλειας στην Τροία.
Στον πληθυντικό οι Αύρες ήταν προσωποποίηση ήπιων δροσερών ανέμων. Υπάρχουν κιʼ άλλες πληροφορίες για την Αύρα. Μία από αυτές είναι πως προκάλεσε αναίτια τη ζήλια και το θάνατο της Πρόκριδας, της αδελφής της Ωρείθυιας. Κιʼ αυτό γιατί η Πρόκριδα την θεώρησε αντίζηλο στην αγάπη της για τον Κέφαλο όταν τον άκουσε στο δάσος να καλεί την Αύρα να τον αναζωογονήσει από την κούραση του κυνηγιού. Εκεί η Πρόκριδα, βρήκε τραγικό θάνατο από το ακόντιο του ίδιου του Κέφαλου που την πέρασε για αγρίμι, κρυμμένη καθώς ήταν στις φυλλωσιές για να τον παρακολουθήσει.

[isabella]

Άρπυιες


Οι φτερωτές Άρπυιες, ήταν κιʼ αυτές όπως οι Βορεάδες, δαίμονες του ανέμου. Αυτό άλλωστε υπαινίσσονται και τα ονόματά τους.
Η Αελλώ ταυτίζεται με την Άελλα, τον ανεμοστρόβιλο και η Ωκυπέτη είναι εκείνη που πετάει γρήγορα. Ήταν κόρες του Θαύμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας και είχαν αδελφή τους την Ίριδα. Στον Όμηρο, ο αριθμός τους είναι ακαθόριστος, ωστόσο μνημονεύεται μία από αυτές. Η Ποδάργη.
Οι Άρπυιες είχαν την καταστροφική δύναμη της θύελλας και μʼ αυτήν ταυτίζονται στον Όμηρο. Προκαλούσαν τρόμο στους ανθρώπους γιατί τους άρπαζαν αυτούς και τα υπάρχοντά τους (Οδύσσεια α, 241. ξ, 371), όπως άλλωστε δηλώνει και το όνομά τους (Άρπυιες από το Αρπάζω).
Έτσι άρπαξαν και τις κόρες του Πανδάρεου και τις πήγαν δούλες στις Ερινύες (Οδύσσεια υ, 66-78).
Ως θεότητες του ανέμου, σχετίζονται με τον θάνατο, αφού όποιον θνητό άρπαζαν, δεν γύριζε κανείς πίσω.
Γιʼ αυτό και η Πηνελόπη, απελπισμένη από την πολύχρονη απουσία του Οδυσσέα, παρακαλεί να την πάρουν οι θύελλες για να σωθεί από τα βάσανα της ζωής της (Οδύσσεια υ, 79)

[isabella]

Ο Tρομακτικός Τυφώνας



Όταν οι Θεοί του Ολύμπου νίκησαν στην Τιτανομαχία και την Γιγαντομαχία και έριξαν τους Τιτάνες στα Τάρταρα και αφάνισαν τους Γίγαντες, η Γη για να πάρει εκδίκηση για τα παιδιά της, ενώθηκε με τον Τάρταρο και γέννησε στερνό αντίπαλο των Ολυμπίων, τον Τυφώνα. Τέρας ήταν ο Τυφώνας. Με χέρια δυνατά και πόδια ακάματα. Από τους ώμους του, φύτρωναν εκατό κεφάλια φιδιού που πέταγαν έξω τις γλώσσες τους και γλείφονταν. Τα κεφάλια του, λαμποκοπούσαν από τη φλόγα των ματιών του, ενώ από υτα στόματά του έβγαιναν φωνές που ξεσήκωναν απερίγραπτη βοή.
Στην αναμέτρησή του με τον Δία, ήταν ο Θεός από τη μια με τις αστραπές, τις βροντές και τους κεραυνούς και αυτός από την άλλη με τους μανιασμένους άνεμους και τις φλόγες. Μέσα στην Κοσμογονική αυτή αναταραχή, η γη σειόταν και η θάλασσα σήκωνε τεράστια κύματα και έβραζαν γη, ουρανός και πόντος. Ο Δίας τελικά τον νίκησε τον Τυφώνα και τον έριξε με οργή στα βάθη του Τάρταρου.
Στον Απολλόδωρο, η γιγάντια τρομακτική μορφή του Τυφώνα περιγράφεται με κάθε τρομακτική λεπτομέρεια και η μονομαχία του με τον Δία παρουσιάζεται ακόμα πιο σκληρή. Και ενώ οι άλλοι Θεοί για να αποφύγουν τον Τυφώνα κατέφυγαν έντρομοι στην Αίγυπτο, μεταμορφώθηκαν μάλιστα και σε ζώα για μεγαλύτερη ασφάλεια, ο ύψιστος θεός του Ολύμπου, μετά βίας κατόρθωσε να σωθεί -ο Τυφώνας τον ακινητοποίησε κόβοντας τα νεύρα των άκρων του- και να τον θάψει κάτω από την Αίτνα.
Αλλά οι μύθοι για τον Τυφώνα, προφανώς επηρεασμένοι από αντίστοιχους της ανατολής, δεν τελειώνουν εδώ.
Ο Τυφώνας προσωποποιούσε για τους αρχαίους όχι μόνο τον βίαιο άνεμο, αλλά γενικότερα την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα και την ηφαιστειακή και σεισμική δραστηριότητα, φαινόμενα που ανατρέπουν την εύρυθμη λειτουργία των φυσικών μηχανισμών και απειλούν και τις ίδιες τις θεότητες που επιτηρούν και διαφυλάσσουν την τάξη του κόσμου.
Από τον Τυφώνα γεννήθηκαν οι άνεμοι που φυσούν υγροί στη θάλασσα και λυσσομανούν, μεγάλη συμφορά για τους θνητούς, έτσι όπως χάνονται μαζί με τα καράβια τους στον Πόντο.
Το ίδιο φυσούν και στην ξηρά και καταστρέφουν την ανθόσπαρτη γη σκεπάζοντας τα πάντα με σκόνη, προκαλώντας δεινή ταραχή. (Θεογονία, 869-880).
Του Τυφώνα γόνοι ήταν ο Κέρβερος, η Λερναία Ύδρα, η Σκύλλα και άλλα αποτρόπαια όντα.
Στοιχεία της φύσης οι άνεμοι, που τα συνέλαβαν ως πανίσχυρους δαίμονες οι πρώτοι άνθρωποι και τους έδωσαν σχήμα, μετουσιώνοντας το αόρατο και ασύλληπτο σε ορατό και συγκεκριμένο για να πληρώσουν την ανάγκη της κατανόησης του κόσμου τους.
Προοδευτικά ωστόσο ο νους, εκτόπισε την ασυγκράτητη φαντασία και παρακάμπτοντας τους μύθους κατέλαβε αυτός την πρωτεύουσα θέση στη διαδικασία της έλλογης πλέον ερμηνείας του σύμπαντος.