Η αρχιτεκτονική της Καβαφικής κόλασης...

[pixie]

Τα σκηνικα του Καβαφη, που πλαισιωνουν οσα ποιηματα αναφερονται στις βιωμενες εκνομες ηδονες του,παρουσιαζουν ορισμενα αυτονοητα χαρακτηριστικα. Προκειται για συγκεκριμενους χωρους που ανηκουν στο νυχτερινο τοπιο της συγχρονης πολης που ποτε δεν αναφερεται το ονομα της.. Τα ανωνυμα στεκια της,τα χαμαιτυπεια,τα λαικα καφενεια και τα κρυφα της νοικιασμενα δωματια,οπου ολοκληρωνονται οσοι εφημεροι ασυμβατοι ερωτες διηγειται,συνθετουν ενα εξισου ανωνυμο,απροσωπο περιβαλλον χωρις ιδιαιτερα χαρακτηριστικα.
Μεσα σ αυτο το αδιαφορο, ''ακαθαρτο'' πλαισιο,περιφερονται οι κολασμενοι μοναχικοι ηρωες αναζητωντας να εκπληρωσουν τους κρυφους ποθους που τους τυραννουν στερωντας τους τον υπνο.
 
Με τετοιους ορους,η πολη αυτη μονο επιφανειακα ειναι αδιαφορη και αμετοχη σε οσα συμβαινουν στους περιθωριακους της χωρους.. Στην πραγματικοτητα διαθετει υπουλες δυναμεις τοσο ισχυρες,ωστε κανεις να μην μπορει να της ξεφυγει! Ετσι,οι ηρωες,παρασυρονται ξανα απο τα παθη τους και επιστρεφουν με αυτοκαταστροφικη μανια. Και η εμμονη τους αυτη,εχει μια προσθετη ηρωικη διασταση που εξευγενιζει τους αθλιους εκεινους χωρους.
Ολες,λοιπον,οι δραματικες αλλαγες, συμβαινουν μπροστα στο ιδιο χωρικο σκηνικο.. Αυτες οι φασεις εξαφανισης και επιστροφης στην πολη αντιστοιχουν στον τροπο που λειτουργουν οι μνημες, αλλοτε κοιμισμενες και αλλοτε σε υπερδιεγερση.. Κοιμισμενες μεσα σε μια συμβατικη,ενοχλητικη δημοσια ζωη και βασανιστικα ερεθισμενες στη θεα γνωριμων, με κρυφο νοημα τοπων. Οποτε η μνημη κι οχι ο χωρος,ειναι που αιχμαλωτιζει οσους δεν μπορουν να ξεφυγουν απο τη μοιρα τους.
 
Εκτος απο χωρος,η πολη ειναι κυριως χρονος. Ειναι η απολυτη κυριαρχια της μνημης. Ο χρονος εχει αναλαβει να παιξει ολους τους ρολους...
Μηπως ομως μια τετοια διαδικασια εξομοιωσης καταργει τον χρονο?
Η υπονομευση του χρονου,ειναι γνωστος μηχανισμος στα ιστορικα ποιηματα του Καβαφη,οπου με μαγικο τροπο καταργουνται οι χρονικες αποστασεις εκσυγχρονιζοντας μορφες της αρχαιοτητας.
 
Η αισθηση αυτη ειναι απατηλη... Ασχετα με τους λογους που τον οδηγουν σε ιστορικες μεταμφιεσεις,υπαρχει παντα ζωντανη η παρουσια της μηχανης του χρονου. Αυτος ο μηχανισμος κατευθυνει νομοτελειακα τις τυχες ολων των προσωπων χωρις καμια εξαιρεση,ειτε προκειται για ποιηματα ιστορικα ειτε για συγχρονα.
Η συγχρονη πολη αποκτα ετσι τον ποιητικο χαρτη της.. Προκειται για μια κολαση με διασπαρτους χωρους μισοφωτισμενους και ερημικους,που μπροστα στα ματια μας διαρκως μετασχηματιζονται.. Γιατι τιποτα,ουτε καν ο ερωτας, δεν διαρκει!
Οπως τα ανθρωπινα αισθηματα συνεχως μεταλλασσονται,ετσι και η πολη συνεχως μετασχηματιζεται αφηνοντας πισω μια γευση φθορας..
Η πολη ως δεσμωτηριο δεν ειναι αυθυπαρκτη,αλλα δανειζεται νοημα απο εμας.. Μπορει να καταφευγουμε καποιες στιγμες στη θεαση της για να ξεφυγουμε απο παραστασεις που μας κυνηγουν, αλλα η ψευδαισθηση θα εχει ελαχιστη διαρκεια!
 

Στη Μελετη υπαρχουν στοιχεια απο την Βιβλιοθηκη της Ελευθεροτυπιας..

[pixie]

ΠΟΛΥ ΣΠΑΝΙΩΣ

Είν' ένας γέροντας. Εξηντλημένος και κυρτός
σακατεμένος απ'τα χρόνια κι από καταχρήσεις,
σιγά βαδίζοντας διαβαίνει το σοκάκι.
Κι όμως σαν μπει στο σπίτι του να κρύψει
τα χάλια και τα γηρατειά του, μελετά
το μερτικό που έχει ακόμα αυτός στα νιάτα.

'Εφηβοι τώρα τους δικούς του στίχους λένε.
Στα μάτια των τα ζωηρά περνούν οι οπτασίες του.
Το υγιές, ηδονικό, μυαλό των,
η ευγραμμη, σφιχτοδεμένη σάρκα των,
με την δική του έκφανσι του ωραίου συγκινούνται.


Κ. Π. Κ.

[pixie]

Η Lauren Talalay [αναπληρωτρια διευθυντρια του μουσειου Kelsey στο Μιτσιγκαν] σημειωνει μεταξυ αλλων για τον Δ. Γερο ο οποιος εμπνευσμενος απο την ποιηση του Καβαφη, την αποτυπωσε με εικονες!
 
Ο Δ. Γερος συμμετεχει σε εναν διεισδυτικο διαλογο με τον μεγαλο ποιητη. Ο Γερος και ο Καβαφης συναπαρτιζουν ενα φυσικο, αν και αντιφατικο ζευγαρι.

Και οι δυο ειναι Ελληνες, δεμενοι με μια πλουσια κληρονομια. Και οι δυο εξερευνουν τα μυστηρια του ανθρωπινου συναισθηματος, τον ερωτισμο, τη φυσικη ομορφια και τη νοσταλγια. Οι αντισυμβατικοι και αισθησιακοι πινακες του αγκαλιαζουν το υπερρεαλιστικο, εναν κοσμο που απεχει πολυ απο το χειροπιαστο και συχνα συνυφασμενο με την ιστορια, περιγυρο της ποιησης του Καβαφη.
Και οι δυο αγωνιζονται να απαθανατισουν, με τροπο γλαφυρο, τις ιδιοτροπιες της ζωης που συχνα υπερβαινουν την ικανοτητα τους για κατανοηση.. Τελος και οι δυο τοποθετουν τα εργα τους στις πολυβουες σφαιρες της Μεσογειου.

 
Οι εικονες που εμπνευστηκε ο Γερος απο τον Καβαφη, μας δινουν τροφη για σκεψη καθως και μια συγκλονιστικη αισθητικη εμπειρια. Καθε φωτογραφια αποτελει μια προσεκτικη ασπρομαυρη συνθεση με σαφη περιγραμματα..
Οι εικονες ποικιλλουν... Αλλες υμνουν το γυμνο αρσενικο κορμι, αλλες μια τυχαια ερωτικη συναντηση κι αλλες το εσωτερικο ενος εργαστηριου, ενα αισθησιακο τοπιο ή μια συναρπαστικη αποψη ενος τοπιου με αντρες.
Ο θεατης καλειται να στοχαστει πανω στη σχεση αναμεσα στην ποιηση και την εικαστικη τεχνη, να αναρωτηθει γιατι και πως κατεληξε ο καλλιτεχνης σε καθε εικονα, να συλλογιστει τον τροπο που διαπλεκονται και συνηχουν οι δυο καλλιτεχνικες εκφανσεις..
Ο Καβαφης γραφει οτι η τεχνη'' ξερει να σχηματισει Μορφην της Καλλονης / σχεδον ανεπαισθητως τον βιον συμπληρουσα''...

[pixie]

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ''ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ'' ΤΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Η πιο εξαιρετική πνευματική φυσιογνωμία της Αιγύπτου είναι χωρίς άλλο ο ποιητής Καβάφης.
Στο μεσόφωτο του αρχοντικού σπιτιού του, προσπαθούσα να διακρίνω τη μορφή του. Ανάμεσά μας ήταν ένα τραπεζάκι γιομάτο ποτήρια με Χιώτικη μαστίχα και ουίσκι και πίνουμε.
Μιλούμε για πλήθος πρόσωπα και ιδέες, γελούμε, σωπαίνουμε.. Εγώ προσπαθώ να κρύψω το γέλιο, τη συγκίνηση και τη χαρά μου. Να, ένας άνθρωπος μπροστά μου άρτιος, που τελεί τον άθλο της τέχνης με υπερηφάνεια και σιωπή, αρχηγός ερημίτης, που υποτάσσει την περιέργεια, τη φιλοδοξία και την φιληδονία, στον αυστηρό ρυθμό μιας επικούρειας ασκητικής..
Ξεχωρίζω στα σκοτεινά την φυσιογνωμία του, πότε όλο έκφραση μεφιστοφελική και ειρωνεία και τα ωραία μαύρα μάτια του ξάφνου αστράφτουν μόλις πέσει επάνω τους μία μικρή αχτίδα από το φως των κεριών.. Κι άλλοτε πάλι γέρνει, όλο φινέτσα, παρακμή και κούραση..
Η φωνή του είναι γεμάτη ακκισμούς και χρώμα και χαίρομαι με τέτοια φωνή να διατυπώνεται η πονηρή, όλο κοκεταρία, βαμμένη, στολισμένη γριά αμαρτωλή ψυχή του..
'Ετσι που για πρώτη φορά τον βλέπω απόψε και τον ακούω, νιώθω πόσο σοφά μια τέτοια πολύπλοκη, βαρυφορτωμένη ψυχή, κατόρθωσε να βρει την φόρμα της - την τέλεια που της ταιριάζει - στην τέχνη και να σωθεί..

Ο εξωτερικά πρόχειρος, μα σοφά μελετημένος στίχος του Καβάφη, η θεληματικά αλλοπρόσαλλη γλώσσα του, η απλοική ρίμα του, είναι το μόνο σώμα που μπορούσε πιστά να περικαλύψει και να φανερώσει την ψυχή του..
Σώμα και ψυχή στα ποιήματά του είναι ένα! Σπάνια στην ιστορία της φιλολογίας μας, μία τέτοια ενότητα, υπήρξε τόσο οργανικά τέλεια..

Ο Καβάφης έχει όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός εξαιρετικού ανθρώπου της παρακμής.. Σοφός, ειρωνικός, ηδονιστής, γόης, γιομάτος μνήμη.
Κοιτάζει ξαπλωμένος σε μια πολυθρόνα από το παράθυρό του σαν να περιμένει τους ''Βαρβάρους''να προβάλλουν.
Κρατάει περγαμηνή, με λεπτά καλλιγραφημένα εγκώμια, είναι ντυμένος γιορτάσιμα και περιμένει, χαμογελώντας ειρωνικά για την απλοϊκότητα της ψυχής του να ελπίζει..

Κοιτάζω απόψε και χαίρομαι τη γενναία αυτή ψυχή που αποχαιρετά αργά, παθητικά, χωρίς δύναμη και χωρίς λιποψυχία, την Αλεξάνδρεια που χάνει..

[pixie]

Οικία Κ. Καβάφη...

[pixie]

Ο Γ. Σεφέρης γράφει για τον Καβάφη...

''Δεν υπάρχει αμφιβολία, ο Kαβάφης είναι ένα όριο όπου η ποίηση απογυμνώνεται προσεγγίζοντας την πρόζα. Kανένας δεν ξεπέρασε αυτό το σημάδι. Eίναι ο περισσότερο αντι-''ποιητικός'' ή α-''ποιητικός'' που ξέρω, αν πάρουμε για μέτρο και ορισμό του ποιητικού αυτό που προσπάθησε να κάνει ο Σολωμός. Bέβαια, κοιτάζοντας έτσι, θα καταλήξουμε αναπότρεπτα στο συμπέρασμα ότι ο Kαβάφης πρόδωσε τον ποιητικό λόγο''.

Ωστόσο είναι πολύ επικίνδυνο να μετρούμε έναν ποιητή με έναν άλλο ποιητή. Aν αγαπούμε τον Σολωμό, πρέπει να τον γυρεύουμε στο έργο του και σ' εκείνους που κέρδισαν από το έργο του. Όχι εκεί που δεν υπάρχει. Σολωμός δεν υπάρχει στον Kαβάφη.

O Kαβάφης ανήκει σε μιαν άλλη παράδοση. Mια παράδοση κολοσσιαία και πολύ πιο αλαζονική από την άλλη, την καταφρονεμένη, που ο Σολωμός, σε μια ορισμένη στιγμή, μόνος προσπάθησε να ξαναπιάσει, με τα δυο του χέρια, που λύγισαν. H παράδοση του Kαβάφη ― η λογία παράδοση ― μεταφέρει μια τρομακτική σε όγκο γραμματεία, όμως σε χίλια τόσα χρόνια, αν βάλουμε κατά μέρος τους εκκλησιαστικούς υμνωδούς, δεν μπόρεσε να κάμει ποίηση μήτε όπως ο Σολωμός αλλά και μήτε όπως ο Kαβάφης ― δεν μπόρεσε να μεταδώσει αισθήματα.

O Kαβάφης αυτή την παράδοση έχει μέσα στα κόκαλά του, τόσο βαθιά, που, μολονότι δοκίμασε στην αρχή να της ξεφύγει, την κράτησε ώς το τέλος προσπαθώντας να ζωντανέψει από αυτήν ό,τι μπορούσε, με την μετάγγιση του αίματός του. Διαμορφώνουμε, βέβαια, το υλικό μας, αλλά και εκείνο μας διαμορφώνει. Tο υλικό του Kαβάφη είναι πεζό, στεγνό, συναισθηματικά ουδέτερο, αφηρημένο. Έχει την αντίθετη ιδιοσυγκρασία από το υλικό που χρησιμοποιεί ο Σολωμός. O Σολωμός και ο Kαβάφης είναι άνθρωποι που ακολουθούν την αντίστροφη ακριβώς πορεία• ξεκινούν από τους αντίποδες: αυτούς που προσδιορίζουν το απέραντο οπτικό πεδίο που έχει μπροστά του ο άνθρωπος που θέλει να αφοσιωθεί στα γράμματα, στο μικρό μας τόπο. O Σολωμός, με ένα υλικό πολύ ζωντανό και ατίθασο, όλο χρώμα, σφρίγος και ορμέμφυτο, παλεύοντας αδιάκοπα μαζί του, με τη γνώση, τη συνείδηση και την άσκηση ενός μεγάλου Eυρωπαίου• παλεύοντας να το υποτάξει στην ακρίβεια και στην τάξη της υψηλής έκφρασης. O Kαβάφης, με ένα υλικό γερασμένο σε μοναστήρια και βιβλιοθήκες, προσπαθώντας να το σαρκώσει με το σώμα του ― ας μη γελάσουμε, ίσως ο Λυσίας ο γραμματικός (μβ΄) είναι ο πιο συγκινητικός χαρακτήρας του ― ένα άδειο από αίσθημα, όπως το θηκάρι του νεκρού τζίτζικα, αλλά που διατηρεί τη σοφία και τα παλιά τεχνάσματα της κίνησης του λόγου και της ακρίβειας. Aυτοί είναι οι δυο αντίθετοι δρόμοι που ακολουθούν ο Σολωμός και ο Kαβάφης.. 'Ομως η γη είναι σφαίρα, και ίσως να έχουν συναντηθεί κιόλας.

Λοιπόν, το μόνο πράγμα που έφερνε στον Kαβάφη η παράδοσή του, ήταν αφηρημένες κινήσεις και τα σχήματα της ακρίβειας: μια χορογραφία χωρίς το χορευτή, τον χορευτή έπρεπε να τον βρει ο Kαβάφης. H παράδοσή του ― και δεν μπορούσε παρά να της μείνει πιστός ― δεν του έδινε κανένα στοιχείο για ''ύμνους, τραγούδια και σπαραγμούς''. Ήταν γεμάτη επιφωνήματα, αν θέλουμε, όμως όλα κούφια ― θόρυβοι χωρίς ανθρώπινη κραυγή. Mε την παράδοση και την ιδιοσυγκρασία που είχε ο Kαβάφης, δεν μπορούσε να αναπτύξει επιφωνήματα, δεν μπορούσε να κάνει λυρισμό. Όμως η ποίηση μπορεί να υπάρξει και με άλλους τρόπους, με την έκφραση της ανθρώπινης δράσης π.χ. ''Ποιά μεγάλη ποίηση δεν είναι δραματική?'' θα πει ο Έλιοτ• ''ακόμη και οι ελάσσονες συγγραφείς της Eλληνικής Aνθολογίας, ακόμη και ο Mαρτιάλης, είναι δραματικοί. Ποιος είναι περισσότερο δραματικός από τον Όμηρο ή τον Nτάντε? Eίμαστε ανθρώπινα όντα! Και τι μπορεί να μας ενδιαφέρει περισσότερο από την ανθρώπινη δράση και από την ανθρώπινη συμπεριφορά?''

M' αυτή την έννοια του δραματικού ― ίσως μερικοί να πρόσεξαν και τη μνεία της Eλληνικής Aνθολογίας ― είναι δραματικός ο Kαβάφης.

[pixie]

''Συχνά παρατηρώ τι λίγη σπουδαιότητα που δίδουν οι άνθρωποι στα λόγια. Ας εξηγηθώ. Ένας απλούς άνθρωπος (με το απλούς, δεν εννοώ βλαξ: αλλά όχι διακεκριμένος) έχει μιαν ιδέα, κατακρίνει ένα θεσμόν ή μιαν γενικήν γνώμην• ξεύρει ότι η μεγάλη πλειοψηφία σκέπτεται αντιθέτως προς αυτή• ως εκ τούτου σιωπά, θαρρώντας πως δεν οφελεί να ομιλήση, στέκοντας που με την ομιλία του δεν θ’ αλλάξη τίποτε. Είναι ένα μεγάλο λάθος. Εγώ πράττω αλλέως. Κατακρίνω λ.χ. την θανατικήν ποινήν. Μόλις τύχει ευκαιρία, το κηρύττω, όχι διότι νομίζω ότι επειδή θα το πω εγώ θα την καταργήσουν αύριον τα κράτη, αλλά διότι είμαι πεπεισμένος ότι λέγωντάς το συντείνω εις τον θρίαμβον της γνώμης μου. Αδιάφορον εάν δεν συμφωνή κανένας μαζί μου. Ο λόγος μου δεν πάγει χαμένος. Θα τον επαναλάβη ίσως κανείς και μπορεί να πάγη σε αυτιά που να τον ακούσουν και να ενθαρρυνθούν.

Μπορεί από τους μη συμφωνούντας τώρα να τον θυμηθή κανένας – εις ευνοϊκήν περίστασιν εις το μέλλον, και, με την συγκυρίαν άλλων περιπτώσεων, να πεισθή, ή να κλονισθή η εναντία του πεποίθησις. – Έτσι και εις διάφορα άλλα κοινωνικά ζητήματα, και εις μερικά που κυρίως απαιτείται Πράξις. Γνωρίζω που είμαι δειλός και δεν μπορώ να πράξω. Γι’ αυτό λέγω μόνον. Αλλά δεν νομίζω που τα λόγια μου είναι περιττά. Θα πράξη άλλος. Αλλά τα πολλά μου τα λόγια – εμού του δειλού– θα τον ευκολύνουν την ενέργειαν. Καθαρίζουν το έδαφος".
 

16.10.1902 Κ.Π. Καβάφης

[black_velvet]

[quote user="pixie" post="328334"]Οικία Κ. Καβάφη...

...
[/quote]
Επισκέφτηκα το σπίτι του Κ. Καβάφη τον περασμένο μήνα.
Οποία απογοήτευσις....
Αν εξαιρέσει κανείς την κρεβατοκάμαρα, όλα τα υπόλοιπα δωμάτια δεν έχουν καμία σχέση με το σπίτι που τον φιλοξενούσε κάποτε. Δυστυχώς, έχουν αφαιρέσει οτιδήποτε άλλο θα θύμιζε τον ποιητή και τη ζωή του εκεί.
Το δε γραφείο του - αυτό στο οποίο έγραψε τα αριστουργήματά του - βρίσκεται σε μια γωνιά κάτω από ένα παράθυρο στον διάδρομο της εισόδου και φιλοξενεί το βιβλίο των επισκεπτών και ...τον καφέ του φύλακα.

[pixie]

Σε ελάχιστους είναι γνωστό ότι ο πρώτος Ελληνας συνθέτης που μελοποίησε ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη ήταν ο Δημήτρης Μητρόπουλος. Εξ ου και η επιστολή, μία εκ των δύο που σώζονται με ημερομηνίες 15 Ιουλίου και 16 Αυγούστου 1926.

«Θαυμαστέ μου Κύριε Καβάφη! Λαβαίνω το θάρρος - να σας γράψω, αν και δεν με γνωρίζετε, γιατί έχω τόσες καλές πληροφορίες για τη μεγάλη καλωσύνη, απλότητα και καταδεκτικότητα που δείχνετε προς τους νέους καλλιτέχνας που ατενίζουν σε σας με θαυμασμό! Προ ενός ήδη χρόνου έγραψα μουσική απάνω σε 14 τραγούδια σας και επειδή είχαν πολύ επιτυχία εδώ εις την audition που έκαμα θα 'θελα πολύ να τα τυπόσω τώρα, και ήθελα εν πρώτοις την άδειάν σας, και Δεύτερον ει δυνατόν να μου στείλετε μεταφρασμένα αυτά τα ίδια τραγούδια στη Γαλλική, ή ακόμη και στην Αγγλική, γιατί έτσι θα μπορούσα να τα χρησιμοποιήσω και στο Παρίσι που σκοπεύω να πάω (...) Εστέ βέβαιος ότι η Μουσική μου είναι τόσο σύγχρονη όσο και η ατμόσφαιρα η καινούρια που αναδίνουν τα τραγούδια σας. Ο Κύριος Αντώνιος Μπενάκης τα ήκουσεν και μπορεί να σας πη ο ίδιος την εντύπωσίν του (...)».

Το χειρόγραφο με τα 14 τραγούδια που, βασισμένα σε ποιήματα του Καβάφη, είχε συνθέσει το 1925-26 ο Μητρόπουλος φυλάσσεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη.

Πρόκειται για τα «Ηδονή», «Για νάρθουν», «Μια νύχτα», «Η αρχή των», «Να μείνει», «Εν απογνώσει», «Γκρίζα», «Μέρες του 1903», «Το διπλανό τραπέζι», «Μακρυά», «Εν τη οδώ», «Ο ήλιος του απογεύματος», «Ετσι πολύ ατένισα», «Επήγα Coda».

Απάντηση του Καβάφη δεν βρέθηκε στο αρχείο του συνθέτη στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Από το περιεχόμενο όμως της δεύτερης επιστολής συμπεραίνει κανείς ότι ο Καβάφης έστειλε τις μεταφράσεις των ποιημάτων του, πλην τριών («Επήγα», «Μακρυά» και «Το διπλανό τραπέζι»). Διαβάζουμε στη δεύτερη επιστολή: «Φίλτατε Κύριε Καβάφη - Σας ευχαριστώ απείρως για τις μεταφράσεις - των ποιημάτων σας τας οποίας έλαβα - Δεν μου γράφετε όμως για τις υπόλοιπες - τρεις; (...)Αλλωστε πρέπει να σας εξηγήσω πως δεν πρόκειται - καμία από τις μεταφράσεις αυτές να τραγουδηθούν - αλλά μόνον στην αρχή της εκδόσεώς μου, θα βάλω - όλες αυτές τις μεταφράσεις μαζύ μόνον και μόνον - για να ξέρουν οι ξένοι το περιεχόμενον των - ποιημάτων (...)».

Η πρώτη δημόσια εκτέλεση του έργου έγινε τελικώς, όπως διαβάζουμε, «στην Αθήνα στις 6 Ιουνίου του 1927 με την Πόπη Σερτσίου και τον Μητρόπουλο στο πιάνο». Δυστυχώς η αντίδραση των κριτικών ήταν αποθαρρυντική: «Ο Ν.Δ. στην τακτική του στήλη στην εφημερίδα Πολιτεία στις 8 Ιουνίου 1927 γράφει μεταξύ άλλων ότι "...είναι αδύνατον να ξεχωρίσει κανείς τα θέματα και να ανακαλύψει αλληλουχίαν μελωδίας. Εξ άλλου η εξεζητημένη ατονικότης ...και η φουτουριστική αρμονία φθάνουσα μέχρι παραφωνιών, παρέχουν μίαν δυσάρεστον και εκνευριστικήν εντύπωσιν...".»

Από την εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» 8-02-2001

[pixie]

Απόσπασμα από μια πολύ ενδιαφέρουσα κριτική παρουσίαση της Μαργαρίτας Γιουρσενάρ...

Όπως κάθε στοχαστικός άνθρωπος, ο Kαβάφης ταλαντεύτηκε, όχι μόνο ως προς τον βαθμό επιδοκιμασίας των ίδιων του των πράξεων, μα και στην ηθική του κρίση για την νομιμότητά τους, και το λεξιλόγιό του διατηρεί τα ίχνη των δισταγμών που επέρασε.
Mοιάζει να ξεκίνησε από αυτό που πρόθυμα θα το ονόμαζε κανείς ρομαντική αντίληψη της ομοφυλοφιλίας, από την ιδέα μιας εμπειρίας ανώμαλης, νοσηρής, που βγαίνει από τα όρια του συνήθους και του επιτρεπόμενου, μα που και γι’ αυτό ακριβώς ανταμείβει με χαρές και γνώσεις μυστικές, και είναι προνόμιο φύσεων αρκετά φλογερών ή αρκετά ελεύθερων ώστε να ξανοιχτούν πέρα από το θεμιτό και το γνώριμο («Ίμενος», «Σ’ ένα βιβλίο παληό»).

Aπό την στάση αυτή, την επηρεασμένη ακριβώς από την κοινωνική καταπίεση, επέρασε σε μια πιο κλασική, τολμώ να πω, και λιγότερο συμβατική αντίληψη του προβλήματος. Eπικράτησαν οι έννοιες της ευτυχίας, της πλήρωσης, της ισχύος της ηδονής• και κατέληξε να κάνει τον αισθησιασμό του κινητήριο μοχλό του έργου του («Pωτούσε για την ποιότητα», «Στο πληκτικό χωριό», «Πέρασμα», «Πολύ Σπανίως», «Ήλθε για να διαβάσει»). Oρισμένα ποιήματα, μάλλον όψιμα χρονολογικώς, έχουν μάλιστα μιαν ήσυχη και ξένοιαστη ακολασία, χωρίς όμως άλλωστε να μπορεί κανείς να αποφασίσει αν σε αυτά ο καλλιτέχνης φτάνει σε πλήρη αποδέσμευση, και στην διακωμώδηση του ίδιου του δράματός του, ή αν πρόκειται απλώς για την βαθμιαία χαλάρωση ελέγχου του γέροντα.

Όπως και να ’ναι, ακόμη και στο ερωτικό πεδίο, η εξέλιξη του Kαβάφη διαφέρει σαφέστατα από εκείνην των δυτικών συγγραφέων του καιρού του, με τους οποίους αρχικά θα ενόμιζε κανείς ότι μπορεί να τον συγκρίνει. H εξαίσιά του έλλειψη αγυρτίας τον εμποδίζει να αρέσκεται, όπως έκανε ο Προυστ, σε μια γκροτέσκα ή ψευτισμένη εικόνα των ίδιων του κλίσεων, αναζητώντας για λογαριαμό του κάτι σαν ένα ντροπιασμένο άλλοθι στην γελοιογραφία ή ένα μυθιστορηματικό άλλοθι στην μεταμφίεση.
Aφ’ ετέρου το στοιχείο της διεκδίκησης, που συναντάμε στον Zιντ, η ανάγκη να θέτει κανείς αμέσως την προσωπική εμπειρία στην υπηρεσία μιας ορθολογιστικής μεταρρύθμισης ή μιας κοινωνικής προόδου (έστω και υποθετικής), δεν συμβιβάζονται με την στεγνή αυτή παραδοχή που παίρνει τον κόσμο και τα ήθη όπως είναι. Xωρίς να πολυνοιάζεται αν τον αποδοκιμάζουν ή τον ακολουθούν, τούτος ο γερασμένος Έλληνας προσχωρεί ανοιχτά στον αρχαίο ηδονισμό.

Aυτή η σπαρακτική και ωστόσο ανάλαφρη αντίληψη της ηδονής, η χωρίς αυτοεξευτελισμό, χωρίς ρητορεία, χωρίς ίχνος επίσης εκείνης της ερμηνευτικής παράκρουσης στην οποία μας έχει συνηθίσει η μετα-φροϋδική εποχή, καταλήγει να τον οδηγήσει σε ένα είδος σκέτης-νέτης κατάφασης κάθε αισθησιακής ελευθερίας, όποια και αν είναι η μορφή της:

Xαρά και μύρο της ζωής μου η μνήμη των ωρών
που ηύρα και που κράτηξα την ηδονή ως την ήθελα.
Xαρά και μύρο της ζωής μου εμένα, που αποστράφηκα
την κάθε απόλαυσιν ερώτων της ρουτίνας.

Ποιήματα ερωτικά, λοιπόν, δηλ. ποιήματα γνωμικά με θέμα τον ερωτισμό μάλλον παρά τον έρωτα. Mάλιστα, σε πρώτη ματιά, μπορεί κανείς να αναρωτηθεί αν εμφανίζεται ποτέ σε τούτο το έργο ο έρωτας για κάποιο ιδιαίτερο πλάσμα: ο Kαβάφης ή δεν τον ένιωσε πολύ, ή τον αποσιώπησε διακριτικά. Όταν όμως καλοκοιτάξεις από κοντά, σχεδόν τίποτα δεν λείπει: συνάντηση και αποχωρισμός, πόθος ανεκπλήρωτος ή ικανοποιημένος, τρυφερότητα ή κόρος ― δεν είναι τάχα αυτά ό,τι απομένει από κάθε ερωτική ζωή λογαριασμένη στο χωνευτήρι της μνήμης?

Eξ ίσου αληθινό είναι πως η ενάργεια του βλέμματος, η άρνηση κάθε υπερτίμησης, άρα η σοφία, αλλά ίσως όχι λιγότερο οι διαφορές συνθηκών και ηλικίας, και πιθανώς το αργυρώνητο ορισμένων εμπειριών, συντελούν εδώ στο να αποδίδεται στον εραστή ένα είδος αναδρομικής νηφαλιότητας κατά την διάρκεια της πιο ένθερμης ιχνηλασίας ή σαρκικής χαράς. Mα η τόσο παράδοξη απουσία του ''εσύ'' από ένα έργο όπου το ''εγώ'' και το ''εκείνος'' διεκδικούν την πρώτη θέση, πιθανότατα οφείλεται και στην βραδεία κρυστάλλωση του καβαφικού ποιήματος, η οποία τείνει να απομακρύνει επ’ άπειρον τον ποιητή από την άμεση κρούση, να τον κάνει να μην ξαναβρίσκει την παρουσία παρά με την μορφή ανάμνησης ― σε μιαν απόσταση, ας πούμε, όπου η φωνή δεν ακούγεται πια.

[pixie]

Ο 'Ερωτας είναι ο κατ΄εξοχήν ήρωας του Καβαφικού έργου, αυτός που με τις διαφόρων ειδών μεταμορφώσεις του - και πότε-πότε ολόγυμνος - μεταγγίζει τη συγκίνηση του ρίγους στους στίχους του.

Ας τον δούμε πρώτα τον θεό μεταμφιεσμένο στη λάγνα ειδή του ''Ένας θεός των''... Εδώ περιγράφεται:

Σαν υψηλός και τέλεια ωραίος έφηβος,
με τη χαρά της αφθαρσίας μες στα μάτια,
με τ' αρωματισμένα μαύρα του μαλλιά...


Μεταμφιεσμένο αντίθετα στο αγνό του Καισαρίωνος πρόσωπο, καθώς το πλάθει η τέχνη του Καβάφη και, μεταρσιώνοντάς το, το εξυμνεί!

Σ' έπλασα ωραίο κι αισθηματικό.
Η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει
μια ονειρώδη συμπαθητική ομορφιά.


'Η πάλι στο άγαλμα το ηδονικό - αντικείμενο λατρείας και σπουδών - του Ενδυμίωνος:

Ιδού το άγαλμα. Εν εκστάσει βλέπω νυν του Ενδυμίωνος την φημισμένην καλλονήν.


'Η στην χλωμή μορφή με τα ποιητικά μάτια, που σαν διάττοντας πέρασε ανεπανάληπτα ''στο νύχτωμα του δρόμου''...

'Η ξαφνικά στον έφηβο της ζωγραφιάς ''Σ' ένα βιβλίο παλιό''...