Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

[vasilis]

ΕΔΩ ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΡΧΑΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ, ΕΦΕΥΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΟΥ ΕΚΑΝΑΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΓΝΩΣΤΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ. ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΜΕ ΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥΣ ΑΠΟΓΕΙΩΣΑΝ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΜΑΣ

ΑΙΣΧΥΛΟΣ

Ο κορυφαίος τραγωδός της κλασικής Αθήνας.

Η ΖΩΗ ΤΟΥ

Ο μεγάλος τραγικός γεννήθηκε στην Ελευσίνα, το 525πχ. Πατέρας του ήταν ο Ευφορίωνας, που καταγόταν από μεγάλη γενιά ευπατριδών. Η ευγενική καταγωγή, η αριστοκρατική ανατροφή, η δημοκρατική ελευθερία, το θρησκευτικό-μυστικιστικό περιβάλλον της Ελευσίνας (λατρεία Δήμητρας - Περσεφόνης) και οι μεγάλοι εθνικοί αγώνες των Ελλήνων εναντίον των βαρβάρων, συντέλεσαν ώστε να διαπλαστεί ο ευσεβής και γενναίος χαρακτήρας του ποιητή και το υψηλό φρόνημα που τον διέκρινε.

Με προθυμία πήρε μέρος σε όλους τους αγώνες εναντίον των Περσών. Στο Μαραθώνα (490 π.Χ.) με πολλά τραύματα, λιπόθυμος μεταφέρθηκε από τη μάχη, ενώ ο αδερφός του Κυναίγειρος με τον ηρωικό του θάνατο προκάλεσε το θαυμασμό όλων. Επίσης πολέμησε στη Σαλαμίνα (480) και στις Πλαταιές (479).

Για την υπόλοιπη οικογενειακή του κατάσταση γνωρίζουμε ακόμα τα εξής. Εκτός από τον Κυναίγειρο είχε και άλλον αδερφό, τον Αμυνία. Οι δύο του γιοι, Ευαίωνας και Ευφορίωνας, ήταν επίσης δραματικοί ποιητές. Ο Ευφορίωνας μάλιστα φαίνεται ότι νίκησε το 431 τους αντίπαλους του πατέρα του, Σοφοκλή και Ευριπίδη. Φαίνεται ακόμα ότι και ένας γιος της αδερφής του, ο Φιλοκλής, ήταν και αυτός τραγικός ποιητής.

Για τη μόρφωσή του δεν έχουμε καμιά θετική πληροφορία. Αν κρίνει όμως κανείς από τα έργα του, πρέπει να είχε βαθιά γνώση των επών του Ομήρου, καθώς και των διδακτικών επών. Από τους λυρικούς, τους οποίους φαίνεται να γνώριζε καλά, ο Σόλωνας επέδρασε ιδιαίτερα στην ποιητική του καλλιέργεια.

Ο Αισχύλος πήρε μέρος στους τραγικούς αγώνες, για πρώτη φορά, το 500 π.Χ., δηλ. σε ηλικία 25 χρονών. Σύμφωνα με κάποιο θρύλο ο θεός Διόνυσος παρουσιάστηκε στο νεαρό Αισχύλο και τον παρακίνησε να καταπιαστεί με την τραγωδία. Αντιπάλους του είχε το Φρύνιχο, το Χοιρίλο και τον Πρατίνα, που ήταν παλαιότεροι τραγικοί ποιητές. Επί δεκαπέντε χρόνια δεν κατόρθωσε να πάρει καμία νίκη. Για πρώτη φορά νίκησε το 484. Από τότε γίνεται ο κυρίαρχος της τραγικής σκηνής. Κερδίζει άλλες 12 φορές όσο ζει και 24 μετά το θάνατό του. Το 468 τον νίκησε ο νεαρός Σοφοκλής, που για πρώτη φορά συναγωνιζόταν στο θέατρο. Από τότε μοιράζονται αλληλοδιαδόχως τις νίκες.

Το 470 ο Αισχύλος ύστερα από πρόσκληση του φιλόμουσου τυράννου Ιέρωνα πήγε στη Σικελία, όπου ήταν προσκεκλημένοι επίσης ο Πίνδαρος και ο Σιμωνίδης. Εκεί ο Αισχύλος έγραψε την τραγωδία "Αιτναίαι", προς τιμή της πόλης Αίτνας, που είχε ιδρύσει ο Ιέρωνας. Την τελευταία του νίκη στην Αθήνα την κέρδισε το 458 με την τριλογία του "Ορέστεια" και το σατυρικό δράμα "Πρωτεύς". Μετά τη νίκη του αυτή ξανάφυγε για τη Σικελία, στην πόλη Γέλα, όπου πέθανε το 456.

ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ

Δεν είναι γνωστό πόσες ακριβώς τραγωδίες έγραψε ο Αισχύλος. Σύμφωνα όμως με το βιογράφο του πρέπει να έγραψε 70 τραγωδίες και πέντε σατυρικά δράματα, ενώ ο λεξικογράφος Σουίδας αναφέρει 92 έργα του, δηλ. 23 τετραλογίες. Μέχρι σήμερα σώθηκαν οι τίτλοι 77 έργων. Ολόκληρα όμως σώθηκαν μόνον 7, τα οποία σε μια σύντομη ανάλυση έχουν ως εξής:

α) Ικέτιδες (προ του 472 π.Χ.). Είναι το πιο παλιό, γιατί κυριαρχεί το λυρικό στοιχείο. Οι 50 κόρες του Δαναού καταδιώκονται από το γιο του Αιγύπτου και ζητούν άσυλο στο Άργος ως "ικέτιδες". Οι 50 κόρες που αποτελούν το χορό δίνουν και το όνομα στην τραγωδία. Εδώ, όπως και στους "Πέρσες", συγκρίνεται ο πολιτισμός των Ελλήνων με τη βία και την αλαζονεία των βαρβάρων.
β) Πέρσαι (472πχ). Είναι ένας ύμνος της νίκης των Ελλήνων στη Σαλαμίνα. Το δράμα εκτυλίσσεται στα Σούσα, όπου ο αγγελιαφόρος διηγείται στη μητέρα του Ξέρξη, Άτοσσα και στο χορό, που αποτελείται από επιφανείς Πέρσες γέροντες, την ήττα του πολυάριθμου περσικού στρατού. Είναι έργο κατεξοχή εθνικό και πατριωτικό.
γ) Επτά επί Θήβαις (467πχ). Το θέμα του είναι ο αγώνας των δύο γιων του Οιδίποδα, Ετεοκλή και Πολυνείκη, για την επικράτηση και ο αλληλοσκοτωμός τους. Το νόημα της τραγωδίας είναι ότι η ακατάσχετη δύναμη της πατρικής κατάρας συντρίβει τα δύο παιδιά και μ' αυτό τον τρόπο φέρνει τον όλεθρο σ' όλο το γένος των Λαβδακιδών.
δ) Προμηθεύς δεσμώτης (μετά το 465πχ). Μέρος μιας τριλογίας, της οποίας πρώτη τραγωδία ήταν ο Προμηθεύς πυρφόρος και τρίτη ο Προμηθεύς λυόμενος. Σ' αυτήν ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά από τον Όλυμπο και τη φέρνει στους ανθρώπους. Για την πράξη του αυτή τιμωρείται από το Δία, ο ευεργέτης αυτός της ανθρωπότητας, γιατί τόλμησε να παραβεί τις θεϊκές εντολές.
ε) Αγαμέμνων. Μαζί με τις τραγωδίες Χοηφόροι και Ευμενίδες αποτελεί τριλογία (358πχ). Πρόκειται για τη γνωστή Ορέστεια, που μετά την Ιλιάδα και την Οδύσσεια θεωρείται το μεγαλοπρεπέστερο μνημείο των ελληνικών γραμμάτων. Στον "Αγαμέμνονα", η Κλυταιμνήστρα δολοφονεί το σύζυγό της, μόλις αυτός γυρνά από την Τροία.
στ) Χοηφόροι. Η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος δολοφονούνται από τον Ορέστη, ο οποίος έτσι εκδικείται τον άδικο θάνατο του πατέρα του. Ο χορός αποτελείται από Τρωάδες που "φέρουν χοάς" (σπονδές) στον τάφο του Αγαμέμνονα.
ζ) Ευμενίδες. Αποτελεί την κάθαρση. Ο δολοφόνος της μητέρας του Ορέστης καταδιώκεται από τις Ερινύες (τύψεις). Στους Δελφούς, όπου καταφεύγει, παραπέμπεται στον άρειο πάγο της Αθήνας. Στη δίκη οι δικαστές ισοψηφούν και ο Ορέστης αθωώνεται με την ψήφο της Αθηνάς. Οι Ερινύες "εξευμενίζονται" και γίνονται Ευμενίδες.

Η ποίηση του Αισχύλου χαρακτηρίζεται "υψηλή". Οι ήρωές του παρουσιάζονται ως ατρόμητοι Μαραθωνομάχοι ή ως πλάσματα υπερφυσικά (Τιτάνες, Γίγαντες), όχι μόνο στις σωματικές διαστάσεις, αλλά και στο πάθος και στην καρτερία. Ανάλογη είναι και η μεγαλοπρέπεια της γλώσσας του.

Ο Αισχύλος έχει την κοινή αναγνώριση όλων των μεταγενέστερων. Το θαυμασμό όλων προς το έργο του συνοψίζει ο Β. Ουγκό: "... Είναι, γράφει, μεγαλόπρεπος και τρομερός, είναι βράχος απόκρημνος, χειμαρρώδης, βαραθρώδης και τόσο γιγάντιος που κάποτε γίνεται σωστό βουνό. Τον πλησιάζεις και τρέμεις. Έχει τον όγκο και το μυστήριο... Ο Αισχύλος μεταβάλλει τον άνθρωπο σε γίγαντα". Ο ίδιος πιστεύει επίσης ότι ο Αισχύλος μαζί με τον Όμηρο, τον Ησαΐα, τον Ιώβ, το Δάντη και το Σαίξπηρ αποτελούν τη στοά των ακίνητων γιγάντων του ανθρώπινου πνεύματος στη λογοτεχνία.

Τον Αισχύλο τον θαύμαζε και τον λάτρευε και ο λόρδος Βύρων. Ο Γκαίτε και ο Σέλλεϋ τον έχουν για πρότυπο, όταν γράφουν και αυτοί τραγωδία με θέμα τον Προμηθέα.

Κατά τη σύγκριση του Αισχύλου με τους άλλους δύο μεγάλους ομότεχνούς του, στον Αισχύλο αποδίδεται το ύψος, στο Σοφοκλή το κάλλος και στον Ευριπίδη το πάθος. Στη δημιουργία του ύψους συμβάλλει η απουσία αναγνωρίσεων και αντιθέσεων χαρακτήρων, που αντίθετα υπάρχουν στο Σοφοκλή, και η προβολή του όγκου της μεγαλοπρέπειας και του ηθικού σθένους.

Ο Αισχύλος ονομάζεται δημιουργός της τραγωδίας. Είναι πραγματικά καινοτόμος. Πρόσθεσε το δεύτερο υποκριτή, ενώ ο Φρύνιχος χρησιμοποιούσε μόνον ένα. Μείωσε τα χορικά δίνοντας έτσι την πρώτη θέση στο διάλογο και έκανε μεγαλοπρεπέστερες τις ενδυμασίες των ηθοποιών

[vasilis]

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

 

Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος. Μαζί με το δάσκαλό του Πλάτωνα αποτελεί τη φωτεινή δυάδα της φιλοσοφικής σκέψης του αρχαίου κόσμου. Υπήρξε σοφός μεγαλοφυής, εγκυκλοπαιδικός, φυσιοδίφης, δημιουργός της λογικής και ο σημαντικότερος από τους διαλεκτικούς της αρχαιότητας.

Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ.

Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το 384 π.Χ. στα Στάγειρα της Μακεδονίας. Ο πατέρας του Νικόμαχος ήταν γιατρός του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Β΄, τον οποίο είχε πατέρα ο Φίλιππος. Ο Νικόμαχος, που κατά το Σουίδα είχε γράψει έξι βιβλία φυσικής και ένα ιατρικής, θεωρούσε πρόγονό του τον ομηρικό ήρωα και γιατρό Μαχάονα, το γιο του Ασκληπιού. Πίστευαν ότι και της μητέρας του η καταγωγή ήταν θεϊκή. Ονομαζόταν Φαιστίς, είχε έρθει με Χαλκιδείς αποίκους στα Στάγειρα και ανήκε στο γένος των Ασκληπιαδών.

Ο Αριστοτέλης πρόωρα ορφάνεψε από πατέρα και μητέρα και την κηδεμονία του ανέλαβε ο φίλος του πατέρα του Πρόξενος, που ήταν εγκαταστημένος στον Αταρνέα της μικρασιατικής Αιολίδας, απέναντι από τη Λέσβο. Ο Πρόξενος, που φρόντισε τον Αριστοτέλη σαν δικό του παιδί, τον έστειλε στην Αθήνα σε ηλικία 17 ετών (367 π.Χ.), για να γίνει μαθητής του Πλάτωνα. Πράγματι ο Αριστοτέλης σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα επί 20 χρόνια (367 - 347), μέχρι τη χρονιά δηλ. που πέθανε ο δάσκαλός του. Στο περιβάλλον της Ακαδημίας άφηνε κατάπληκτους όλους και τον ίδιο το δάσκαλό του, με την ευφυΐα και τη φιλοπονία του. Ο Πλάτωνας τον ονόμαζε "νουν της διατριβής" και το σπίτι του "οίκον αναγνώστου".

Όταν το 347 π.Χ. πέθανε ο Πλάτωνας, προέκυψε θέμα διαδόχου στη διεύθυνση της σχολής. Επικρατέστεροι για το αξίωμα ήταν οι τρεις καλύτεροι μαθητές του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης, ο Ξενοκράτης και ο Σπεύσιππος. Ο Αριστοτέλης τότε μαζί με τον Ξενοκράτη εγκατέλειψε την Αθήνα και εγκαταστάθηκαν στην Άσσο, πόλη της μικρασιατικής παραλίας, απέναντι από τη Λέσβο. Την Άσσο κυβερνούσαν τότε δύο πλατωνικοί φιλόσοφοι, ο Έραστος και ο Κορίσκος, στους οποίους είχε χαρίσει την πόλη ο ηγεμόνας του Αταρνέα και παλιός μαθητής του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, Ερμίας. Οι δύο φίλοι, κυβερνήτες της Άσσο, είχαν ιδρύσει εκεί μια φιλοσοφική σχολή, ως παράρτημα της Ακαδημίας.

Στην Άσσο ο Αριστοτέλης δίδαξε τρία χρόνια και μαζί με τους φίλους του κατόρθωσε ό,τι δεν μπόρεσε ο Πλάτωνας. Συνδέθηκαν στενά με τον Ερμία και τον επηρέασαν τόσο, ώστε η τυραννία του να καταστεί πραότερη και δικαιότερη. Το τέλος του τυράννου όμως ήταν τραγικό. Επειδή προέβλεπε την εκστρατεία των Μακεδόνων στην Ασία, συμμάχησε με το Φίλιππο. Γι' αυτό τον συνέλαβαν οι Πέρσες και τον θανάτωσαν με μαρτυρικό σταυρικό θάνατο.

Το 345 π.Χ. ο Αριστοτέλης, ακολουθώντας τη συμβουλή του μαθητή του Θεόφραστου, πέρασε απέναντι στη Λέσβο και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη, όπου έμεινε και δίδαξε μέχρι το 342 π.Χ. Στο μεταξύ είχε παντρευτεί την ανιψιά και θετή κόρη του Ερμία, την Πυθιάδα, από την οποία απέκτησε κόρη, που πήρε το όνομα της μητέρας της. Μετά το θάνατο της πρώτης του συζύγου ο Αριστοτέλης συνδέθηκε αργότερα στην Αθήνα με τη Σταγειρίτισσα Ερπυλλίδα, από την οποία απέκτησε ένα γιο, το Νικόμαχο.

Το 342 π.Χ. τον προσκάλεσε ο Φίλιππος στη Μακεδονία, για να αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση του γιου του Αλέξανδρου, που ήταν τότε μόλις 13 χρονών. Ο Αριστοτέλης άρχισε με προθυμία το έργο της αγωγής του νεαρού διαδόχου. Φρόντισε να του μεταδώσει το πανελλήνιο πνεύμα και χρησιμοποίησε ως παιδευτικό όργανο τα ομηρικά έπη. Η εκπαίδευση του Αλέξανδρου γινόταν άλλοτε στην Πέλλα και άλλοτε στη Μίεζα, μια κωμόπολη της οποίας τα ερείπια έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη· βρισκόταν στους πρόποδες του βουνού πάνω στο οποίο είναι χτισμένη η σημερινή Νάουσα της Μακεδονίας. Εκεί το 341 π.Χ. πληροφορήθηκε το θάνατο του Ερμία.

Ο Αριστοτέλης έμεινε στη μακεδονική αυλή έξι χρόνια. Όταν ο Αλέξανδρος συνέτριψε την αντίσταση των Θηβαίων και αποκατέστησε την ησυχία στη νότια Ελλάδα, ο Αριστοτέλης πήγε στην Αθήνα (335) και ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή. Για να εγκαταστήσει τη σχολή του διάλεξε το Γυμνάσιο, που λεγόταν και Λύκειο, ανάμεσα στο Λυκαβητό και τον Ιλισό, κοντά στην πύλη του Διοχάρη, στο σημείο δηλ. που σήμερα βρίσκεται ο Εθνικός Κήπος. Εκεί υπήρχε άλσος αφιερωμένο στον Απόλλωνα και τις Μούσες. Με χρήματα που του έδωσε άφθονα ο Αλέξανδρος, ο Αριστοτέλης έχτισε μεγαλόπρεπα οικήματα και στοές, που ονομάζονταν "περίπατοι". Ίσως γι' αυτό η σχολή του ονομάστηκε Περιπατητική και οι μαθητές του περιπατητικοί φιλόσοφοι.

Η οργάνωση της σχολής είχε γίνει κατά τα πρότυπα της Πλατωνικής Ακαδημίας. Τα μαθήματα για τους προχωρημένους μαθητές γίνονταν το πρωί ("εωθινός περίπατος") και για τους αρχάριους το απόγευμα ("περί το δειλινόν", "δειλινός περίπατος"). Η πρωινή διδασκαλία ήταν καθαρά φιλοσοφική ("ακροαματική"). Η απογευματινή "ρητορική" και "εξωτερική".

Η σχολή είχε μεγάλη βιβλιοθήκη και τόσο καλά οργανωμένη, ώστε αργότερα χρησίμευσε ως πρότυπο για την ίδρυση των βιβλιοθηκών της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου. Ο Αριστοτέλης μάζεψε χάρτες και όργανα χρήσιμα για τη διδασκαλία των φυσικών μαθημάτων. Έτσι σύντομα η σχολή έγινε περίφημο κέντρο επιστημονικής έρευνας. Στα δεκατρία χρόνια που έμεινε ο Αριστοτέλης στην Αθήνα δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του, που προκαλεί το θαυμασμό μας με τον όγκο και την ποιοτική του αξία. Γιατί είναι άξιο απορίας, πώς ένας άνθρωπος σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα συγκέντρωσε και κατέγραψε τόσες πολλές πληροφορίες.

Το 323 π.Χ. με την είδηση του θανάτου του Μ. Αλεξάνδρου οι οπαδοί του αντιμακεδονικού κόμματος νόμισαν ότι βρήκαν την ευκαιρία να εκδικηθούν τους Μακεδόνες στο πρόσωπο του Αριστοτέλη. Το ιερατείο, με εκπρόσωπό του τον ιεροφάντη της Ελευσίνιας Δήμητρας Ευρυμέδοντα, και η σχολή του Ισοκράτη, με το Δημόφιλο, κατηγόρησαν τον Αριστοτέλη για ασέβεια ("γραφή ασεβείας"), επειδή είχε ιδρύσει βωμό στον Ερμία, είχε γράψει τον ύμνο στην Αρετή και το επίγραμμα στον ανδριάντα του Ερμία, στους Δελφούς. Ο Αριστοτέλης όμως, επειδή κατάλαβε τα πραγματικά κίνητρα και τις αληθινές προθέσεις των μηνυτών του, έφυγε για τη Χαλκίδα, προτού γίνει η δίκη του (323 π.Χ.). Εκεί έμεινε, στο σπίτι που είχε από τη μητέρα του, μαζί με τη δεύτερη σύζυγό του την Ερπυλλίδα και με τα δύο του παιδιά, το Νικόμαχο και την Πυθιάδα.

Το 322 π.Χ. πέθανε στη Χαλκίδα από στομαχικό νόσημα, μέσα σε θλίψη και μελαγχολία. Το σώμα του μεταφέρθηκε στα Στάγειρα, όπου θάφτηκε με εξαιρετικές τιμές. Οι συμπολίτες του τον ανακήρυξαν "οικιστή" της πόλης και έχτισαν βωμό πάνω στον τάφο του. Στη μνήμη του καθιέρωσαν γιορτή, τα "Αριστοτέλεια", και ονόμασαν έναν από τους μήνες "Αριστοτέλειο". Η πλατεία όπου θάφτηκε ορίστηκε ως τόπος των συνεδρίων της βουλής.

Φεύγοντας από την Αθήνα, διευθυντή της σχολής άφησε το μαθητή του Θεόφραστο, που τον έκρινε ως τον πιο κατάλληλο. Έτσι το πνευματικό ίδρυμα του Αριστοτέλη εξακολούθησε να ακτινοβολεί και μετά το θάνατο του μεγάλου δασκάλου.

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Ο Αριστοτέλης ως άνθρωπος είχε πιστούς φίλους, αλλά και φοβερούς αντίπαλους (Επίκουρος, Τίμαιος, Ευβουλίδης κ.ά.), γιατί έβλεπαν με φθόνο την ανωτερότητά του και αισθάνονταν ότι η παρουσία του τους μηδενίζει. Γι' αυτό τον διέβαλλαν με κάθε είδους συκοφαντίες. Τον παρουσίαζαν ως φιλάργυρο, φιλήδονο, ραδιούργο, μηχανορράφο, ακόμα ως οργανωτή δολοφονίας του Αλέξανδρου κλπ.

Αντίθετα, από αξιόπιστες πηγές μαθαίνουμε ότι ο Αριστοτέλης υπήρξε η ενσάρκωση του ορθού μέτρου σ' όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του. Την έμφυτη ευγένεια και τρυφερότητα της ψυχής του τη βρίσκουμε διάχυτη μέσα στη διαθήκη του. Μέσα σ' αυτή φροντίζει για τη μνήμη των γονέων και του αδερφού του και δε λησμονεί ούτε την οικογένεια του πατρικού φίλου Πρόξενου, που τον ανέθρεψε. Φροντίζει για τη δεύτερη γυναίκα του την Ερπυλλίδα και το γιο που απέκτησε μαζί της, το Νικόμαχο. Ακόμα για την κόρη του Πυθιάδα, καρπό του πρώτου του γάμου. Η μεγάλη του όμως φιλανθρωπία φαίνεται στο σημείο εκείνο της διαθήκης, όπου ορίζει να μην πουληθεί κανείς από τους δούλους που τον υπηρέτησαν, αλλά να ελευθερώνονται μόλις ενηλικιώνονται.

ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ

Οι Αλεξανδρινοί υπολόγιζαν ότι ο Αριστοτέλης έγραψε 400 περίπου συνολικά βιβλία. Ο Διογένης ο Λαέρτιος υπολόγισε το έργο του σε στίχους και βρήκε ότι έφταναν τις 44 μυριάδες, δηλ. 440.000. Μεγάλο μέρος από το έργο του αυτό χάθηκε. Ανήκε στην κατηγορία των δημόσιων ή "εξωτερικών" μαθημάτων και ήταν γραμμένα σε μορφή διαλογική. Από αυτά σώθηκε μόνο η "Αθηναίων Πολιτεία", σ' έναν πάπυρο που βρέθηκε στην Αίγυπτο. Τα σωζόμενα σήμερα έργα του αντιστοιχούν στη διδασκαλία που ο Αριστοτέλης έκανε στους προχωρημένους μαθητές του και που λέγονται "ακροαματικές ή εσωτερικές". Γι' αυτό και είναι γραμμένα σε συνεχή λόγο και όχι σε διάλογο.

Από τα συγγράμματά του κανένα δε δημοσίευσε ο Αριστοτέλης. Τα χειρόγραφα των παραδόσεων έμειναν στα χέρια του Θεόφραστου και από τότε μέχρι την εποχή του Σύλλα περνούσαν από χέρι σε χέρι. Ο Σύλλας μετά την κατάληψη των Αθηνών (86 π.Χ.) τα μετέφερε στη Ρώμη. Εκεί πρωτοδημοσιεύτηκαν (60 π.Χ.) από τον περιπατητικό φιλόσοφο Ανδρόνικο το Ρόδιο και τον Ίωνα φιλόλογο Τυραννίωνα. Από τότε μέχρι σήμερα αρκετά από τα βιβλία του έχουν υποστεί επεμβάσεις και επεξεργασίες και γενικά η κατάστασή τους δεν είναι καλή. Από το τεράστιο έργο του τελικά σώθηκαν 47 βιβλία και μερικά αποσπάσματα από τα άλλα. Δε θεωρούνται όμως όλα γνήσια. Η συνηθέστερη κατάταξή τους είναι η ακόλουθη:

α) Λογικά ή Όργανον, δηλ. πραγματείες χρήσιμες για τη γνώση. Είναι οι εξής έξι: "Περί ερμηνείας", "Κατηγορίαι", "Αναλυτικά πρότερα", "Αναλυτικά ύστερα", "Τοπικοί και Σοφιστικοί έλεγχοι". Οι πραγματείες αυτές αποτελούν την αιώνια δόξα του φιλοσόφου, γιατί πρώτος αυτός διατύπωσε τους νόμους της ανθρώπινης νόησης και τους τρόπους του συλλογισμού.
β) Φυσικά. Περιλαμβάνουν τις εξής πραγματείες: "Φυσική ακρόαση" (βιβλία , "Περί ουρανού" (βιβλία 4), "Περί γενέσεως και φθοράς" (βιβλία 3), "Μετεωρολογικά" (βιβλία 4), "Περί κόσμου" (ψευδεπίγραφο).
γ) Βιολογικά. "Περί ζώων ιστορίας" (βιβλία 10), "Περί ζώων μορίων" (βιβλία 4), "Περί ζώων πορείας" (1 βιβλίο), "Περί ζώων κινήσεως", "Περί ζώων γενέσεως" (βιβλία 5), "Περί φυτών" (ψευδεπίγραφο). Με τα έργα του αυτά έγινε ο δημιουργός της φυσικής επιστήμης, της ζωολογίας και της συγκριτικής ανατομίας. Με τις πραγματείες αυτές έστρεψε ο Αριστοτέλης τη φιλοσοφική συζήτηση στο γόνιμο έδαφος του αισθητού κόσμου.
δ) Ψυχολογικά: "Περί ψυχής" (βιβλία 3), "Περί αισθήσεως και αισθητών", "Περί μνήμης και αναμνήσεως", "Περί ύπνου και εγρηγορήσεως", "Περί ενυπνίων", "Περί μαντικής της εν τοις ύπνοις", "Περί μακροβιότητος και βραχυβιότητος", "Περί ζωής και θανάτου", "Περί αναπνοής", "Περί πνεύματος" (ψευδεπίγραφο). Εκτός από το πρώτο, τα υπόλοιπα της ομάδας αυτής είναι γνωστά με το κοινό όνομα "Μικρά φυσικά".
ε) Μεταφυσικά ή πρώτη φιλοσοφία, όπως τα αποκαλούσε ο Αριστοτέλης. Απ' αυτά προήλθε ο όρος "μεταφυσική" των νεότερων χρόνων. Στα 12 βιβλία των Μεταφυσικών προσθέτουν συνήθως και τη διατριβή "Περί Μελίσσου, Ξενοφάνους και Γοργίου" (πιθανώς ψευδεπίγραφο). Στην ομάδα αυτή των έργων του ο Αριστοτέλης εξετάζει τις πρώτες αρχές όλων των όντων και των "κινουμένων" και των "ακινήτων".
στ) Ηθικά: "Ηθικά Ευδήμεια" (βιβλία 7), "Ηθικά μεγάλα" (βιβλία 2), "Ηθικά Νικομάχεια" (βιβλία 10). Αυτά ιδιαίτερα τα τίμησαν οι θεολόγοι.
ζ) Πολιτικά: "Πολιτικά" (βιβλία , "Αθηναίων Πολιτεία", "Οικονομικά" (βιβλία 2). Αποτελούν, και σήμερα ακόμα, τη βάση των ερευνών για όσους ασχολούνται με τις πολιτικές επιστήμες.
η) Τεχνικά: "ρητορική" (βιβλία 3), "Ποιητική" (δε σώθηκε ολόκληρη).
θ) Προβλήματα: Περιέχουν προβλήματα από διάφορες περιοχές της γνώσης.

Στο σώμα των αριστοτελικών έργων έχουν συμπεριληφθεί και τα ακόλουθα ακόμα έργα, που δε θεωρούνται γνήσια: Φυσιογνωμικά, Περί θαυμασίων ακουσμάτων, Περί χρωμάτων, Περί ατόμων γραμμών, Μηχανικά, ρητορική εις Αλέξανδρον και Περί ακουστών.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ

Εκτός από τη γνώμη του τη σχετική με τις "ιδέες" του Πλάτωνα ο Αριστοτέλης υποστηρίζει και άλλες αρχές. Δεν αποκρούει την ηδονή, αλλά προτιμά την πιο τέλεια, αυτή δηλ. που πηγάζει από τη διάνοια. Ο σκοπός των ανθρώπινων ενεργειών, κατά τον Αριστοτέλη, είναι η ευδαιμονία, την οποία ορίζει ως ενέργεια σύμφωνη με την αρετή. Η αρετή, όταν κυριαρχεί στα πάθη και στις ορμές, τα ρυθμίζει, παίζοντας το ρόλο του μέτρου ανάμεσα στις δύο ακρότητες, δηλ. στην υπερβολή και την έλλειψη. Έτσι π.χ. η "πραότης" είναι αρετή ως μεσότητα της οργής και της αναισθησίας, η "ανδρεία", επειδή βρίσκεται ανάμεσα στη θρασύτητα και στη δειλία, και η "αιδώς", επειδή κατέχει το μέσο της αδιαντροπιάς και της κατάπληξης, που είναι ακρότητες. Συμπλήρωμα της αρετής είναι και τα αγαθά του σώματος (δύναμη, υγεία, ομορφιά) και τα αγαθά της τύχης (πλούτος, ευγενική καταγωγή κλπ.). Σύμφωνα μ' αυτά, ευτυχισμένος είναι εκείνος που ενεργεί κατά τις επιταγές της αρετής και συγχρόνως έχει μερίδιο και στα άλλα αγαθά, τα "εκτός αγαθά", όπως τα ονομάζει.

Ο Αριστοτέλης ταλαντεύεται ανάμεσα στον ιδεαλισμό και τον υλισμό. Κάθε πράγμα, κατ' αυτόν, αποτελείται από ύλη και πνεύμα, που είναι μεταξύ τους αδιάσπαστα ενωμένα. Η ύλη είναι παθητική, είναι η δυνατότητα του πράγματος, ενώ το πνεύμα ενεργητικό, δηλ. η δύναμη που μεταβάλλει τη δυνατότητα σε πραγματικότητα.

Ο κόσμος, κατά τον Αριστοτέλη, είναι ενιαίος και αιώνιος, ενώ η οικουμένη έχει σχήμα σφαίρας με κέντρο τη γη. Με το να δέχεται την καταγωγή των γνώσεων από τις αισθήσεις, πλησιάζει πολύ τον υλισμό. Τέλος με την τυπική λογική βλέπει την αντικειμενική πραγματικότητα "στατικά" και όχι μέσα στην αέναη μεταβολή και κίνησή της

[vasilis]

ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ

Η ΖΩΗ ΤΟΥ

 Ο μεγαλύτερος από τους αρχαίους Έλληνες κωμωδιογράφους, o Αριστοφάνης, γιος του Φιλίππου, γεννήθηκε ίσως στην Αίγινα το 450 π.Χ. (ή 452) και πέθανε το 385 πΧ (ή 380). Γενικά οι πληροφορίες που έχουμε για τη ζωή του είναι ελάχιστες και αλληλοσυγκρουόμενες. Ο πατέρας του ήταν γνήσιος Αθηναίος από το δήμο Κυδαθηναίων κι έτσι τον θεωρούσαν ντόπιο. Πήγε όμως στην Αίγινα για να καλλιεργήσει κάτι κτήματα που μοιράστηκαν σε κληρούχους πολίτες και έμεινε στο νησί αυτό αρκετά χρόνια. Μπορεί λοιπόν να γεννήθηκε εκεί και ο Αριστοφάνης, αλλά μπορεί να γεννήθηκε και στην Αθήνα, όπως και ο ίδιος και μερικοί σχολιαστές υποστηρίζουν. Παρόλα αυτά είναι γνωστό ότι ο αντίζηλός του ποιητής Εύπολις και πολιτικός Κλέωνας, που τόσο άγρια τον σατίρισε ο Αριστοφάνης στις κωμωδίες του Ιππής και Βαβυλώνιοι, κίνησαν εναντίον του κωμωδιογράφου "γραφήν ξενίας", δηλ. ζήτησαν να χαρακτηριστεί ο Αριστοφάνης ξένος και να πάψει να έχει δικαιώματα Αθηναίου πολίτη. Τρεις φορές κινήθηκε τέτοια διαδικασία, μα ο Αριστοφάνης και στις τρεις κέρδισε και παρέμεινε Αθηναίος πολίτης.
Από τα έργα του φαίνεται ότι είχε εξαιρετική μόρφωση, γενική και ειδική. Εκτός από την καθολική μόρφωση, την οποία η Αθήνα του Περικλή έδινε στους νέους, γνώριζε άριστα τα έργα των προηγούμενων ποιητών και φρόντισε να τελειοποιηθεί στη σκηνική τέχνη.
 

 Μέσα από τα έργα του επίσης φαίνεται ότι γνώριζε πολύ καλά τις τραγωδίες του Αισχύλου, τον οποίο θαύμαζε για τη συντηρητικότητά του και στον οποίο, στους Βατράχους, ύστερα από μεγάλη διαδικασία, που γίνεται στον Άδη, δίνει τα πρωτεία της ποίησης. Επίσης είναι άριστος γνώστης των ωδών του Πίνδαρου και του Στησίχορου. Εκείνος όμως που επέδρασε πολύ στο ύφος, στην τεχνική και στη γλώσσα του Αριστοφάνη ήταν ο Ευριπίδης, παρόλο που αποτελούσε το μόνιμο στόχο των επιθέσεων και των διακωμωδήσεών του. Ο Κρατίνος, για να χαρακτηρίσει την προσκόλληση αυτή του Αριστοφάνη στον Ευριπίδη, έπλασε το ρήμα ευριπιδαριστοφανίζειν. Ο Αριστοφάνης, όπως φαίνεται στους Όρνιθες (στίχ. 690), είχε μελετήσει τις θεωρίες των Ορφικών, τις οποίες και πίστευε.

Από την Αίγινα, όπου ήταν εγκαταστημένος, παρακολουθούσε με πολύ ενδιαφέρον την πολιτική κίνηση των Αθηνών και σατίριζε τα τρωτά της. Αλλά ο ίδιος ζούσε στην αφάνεια μια ήσυχη ζωή και, για να προστατεύσει αυτή του τη γαλήνη, παρουσίαζε τις περισσότερες από τις κωμωδίες του με το όνομα άλλων ποιητών και ηθοποιών. Για την υπόλοιπη ιδιωτική του ζωή ελάχιστα είναι γνωστά. Πιστεύεται ότι ο ερημίτης αυτός ποιητής ήταν ηθικός, σεμνός, συντηρητικός, αφοσιωμένος στην τέχνη και στις ιδέες του, για τις οποίες αγωνιζόταν σ' όλη του τη ζωή.

Η πρώτη εμφάνιση έργου του Αριστοφάνη στο αθηναϊκό κοινό είναι βέβαιο ότι έγινε το 427 π.Χ. Παίχτηκε τότε στο θέατρο η πρώτη του κωμωδία Δαιταλής (γλεντοκόποι).

Ο Αριστοφάνης νυμφεύτηκε νωρίς και απέκτησε τρεις γιους, το Φίλιππο, το Νικόστρατο και τον Αραρότα. Ο τελευταίος ήταν και αυτός κωμικός ποιητής και με το όνομά του ο Αριστοφάνης δίδαξε στα τελευταία χρόνια της ζωής του τις κωμωδίες του Κώκαλον και Αιολοσίκωνα. Ο Αραρότας δίδαξε και δικά του πρωτότυπα έργα.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Είναι γνωστό ότι έγραψε 44 κωμωδίες, από τις οποίες αμφισβητούνται τέσσερις: Ποίησις, Ναυαγός, Νήσοι και Νίοβος, που από πολλούς αποδίδονται στον Άρχιππο. Από τα γνήσια έργα του σώζονται 11, τα οποία κατά χρονολογική σειρά παρουσιάζουμε πιο κάτω με μια σύντομη περίληψη:

 1) Αχαρνείς (425 π.Χ.). Είναι μία από τις καλύτερες κωμωδίες του Αριστοφάνη. Σ' αυτήν ο ποιητής με κάθε τρόπο ζητά την ειρήνη. Με τον πρωταγωνιστή της κωμωδίας, τον αγρότη και ειρηνόφιλο Δικαιόπολη, έρχεται σε αντίθεση ο τολμηρότατος πολεμιστής Λάμαχος, που τραυματισμένος στη μάχη επιστρέφει σε άθλια κατάσταση και προκαλεί το γέλιο των θεατών. Η κωμωδία πήρε το όνομά της από το χορό, που τον αποτελούν χωρικοί Αχαρνείς.
 2) Ιππής (422 π.Χ.). Εδώ σατιρίζεται ο δημαγωγός Κλέων. Ο πολιτικός αυτός παρουσιάζεται ως δούλος του δήμου με το όνομα Παφλαγών. Η ονομασία της κωμωδίας οφείλεται στους ιππείς, που αποτελούσαν την τάξη η οποία εχθρευόταν πολύ το δημαγωγό.
 3) Νεφέλαι (423 π.Χ.). Η κωμωδία σατιρίζει τους σοφιστές και ιδιαίτερα το Σωκράτη, που διαφθείρει δήθεν τους νέους με την καλή του διδασκαλία. Το όνομα η κωμωδία το πήρε από τις νεφέλες, τις οποίες ο Σωκράτης, κατά τον κωμικό, θεωρεί θεές και μ' αυτές αντικαθιστά τους θεούς της πόλης.
 4) Σφήκες (422 π.Χ.). Με την κωμωδία αυτή σατιρίζει ο Αριστοφάνης τα οχλοκρατικά δικαστήρια των Αθηνών και τους δικαστές, οι οποίοι δικάζοντας σύμφωνα με τα συμφέροντα και τα πάθη τους, απεικονίζονται σαν σφήκες, που με το κεντρί τους χτυπούν τους ανθρώπους.
 5) Ειρήνη (421 π.Χ.). Το θέμα της είναι ίδιο με το θέμα της κωμωδίας "Αχαρνείς". Σ' αυτήν, διακωμωδώντας την πολυπραγμοσύνη και τη φιλοπόλεμη τάση των Ελλήνων, υποστηρίζει την Ειρήνη, την οποία διαπραγματεύονταν οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι μετά το θάνατο του Κλέωνα και του Βρασίδα και η οποία πραγματοποιήθηκε ύστερα από λίγο με το Νικία.
 6) Όρνιθες (414 π.Χ.). Σ' αυτή δύο πολίτες Αθηναίοι, για να αποφύγουν τους συκοφάντες και τους δημαγωγούς της πατρίδας τους, προσφεύγουν στους όρνιθες (πουλιά) και προσπαθούν να κατασκευάσουν ανάμεσα στη Γη και στον Ουρανό μια φανταστική πόλη, τη "Νεφελοκοκκυγίαν". Αλλά, κατά τον κωμικό, στην Αθήνα τόσο αφθονούσαν οι φαύλοι και διεφθαρμένοι, ώστε και την εναέρια αυτή πόλη θα γέμιζαν, αν δε διώχνονταν από αυτήν. Έτσι ο ποιητής διακωμωδεί τους συκοφάντες και τους κόλακες του δήμου, καθώς και τις θεωρίες για νέα πολιτεύματα.
 7) Λυσιστράτη (411 π.Χ.). Η ηρωίδα αυτή, της οποίας το όνομα είναι πλαστό, θέλοντας να συμφιλιώσει τους Έλληνες που αλληλοσκοτώνονται, συγκάλεσε συνέλευση γυναικών από την Πελοπόννησο και τη Βοιωτία. Γιατί, κατά τη γνώμη της, η σωτηρία της Ελλάδας εξαρτάται από την ικανότητα των γυναικών, αφού οι άνδρες αποδείχτηκαν ανίκανοι να σταματήσουν τον αιματηρό πόλεμο.
  Θεσμοφοριάζουσαι (411 π.Χ.). Πήραν το όνομα από τη γιορτή της Δήμητρας, Θεσμοφόρια, την οποία μόνο οι γυναίκες γιόρταζαν. Κατά τη διάρκεια της γιορτής αυτής οι γυναίκες σκέφτονται την καταστροφή του Ευριπίδη, γιατί αυτός ήταν μισογύνης και συκοφαντούσε το γυναικείο φύλο. Σ' αυτή διακωμωδεί την τραγωδία του Ευριπίδη και το θηλυπρεπή τραγικό Αγάθωνα.
 9) Βάτραχοι (405 π.Χ.). Στην κωμωδία αυτή ο Αριστοφάνης μετά το θάνατο των τριών μεγάλων τραγικών, διοργανώνει στον Άδη ποιητικό διαγωνισμό, στον οποίο, με πρόεδρο το Διόνυσο, διεκδικούν τα πρωτεία της τραγικής τέχνης ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης. Ο Αριστοφάνης με πολλή λεπτότητα κρίνει τους δύο τραγικούς. Τελικά ο Διόνυσος ανακηρύσσει νικητή τον Αισχύλο, τον οποίο φέρνει στο φως της ζωής, αντί του Ευριπίδη.
10) Εκκλησιάζουσαι (392 π.Χ.). Εδώ διακωμωδεί τις ιδέες για χειραφέτηση των γυναικών και για κοινοκτημοσύνη, τις οποίες μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο παρουσίασαν διάφοροι ευφάνταστοι πολιτικοί. Οι γυναίκες συγκεντρώνονται σε "εκκλησία", κατά την οποία ψηφίζουν την κοινοκτημοσύνη και στο εξής να διευθύνουν αυτές τα δημόσια πράγματα αντί των ανδρών, των οποίων οι ανοησίες πολλές συμφορές προκάλεσαν ως τώρα.
11) Πλούτος (388 π.Χ.). Εδώ διακωμωδείται η κακή διανομή του Πλούτου, που, επειδή είναι τυφλός, πηγαίνει στους κακούς. Αλλά ένας χρηστός πολίτης, ο Χρεμύλος, συναντά τον τυφλό θεό, θεραπεύει τα τυφλά του μάτια και εκείνος δίνει τα πλούτη του στους αγαθούς και τους κακούς τους κάνει φτωχούς. Στην κωμωδία αυτή ο ποιητής δε διακωμωδεί ορισμένα πρόσωπα, αλλά καταστάσεις και άτομα, όπως στις "Εκκλησιάζουσες". Γι' αυτό με τις δύο αυτές κωμωδίες ο Αριστοφάνης περνά από την αρχαία στη μέση κωμωδία.

Από τα έργα του Αριστοφάνη που δε σώθηκαν και από τα οποία έχουμε μικρά ή μεγάλα αποσπάσματα είναι γνωστά κατά χρονολογική σειρά τα εξής: Δαιταλείς, Βαβυλώνιοι, Ολκάδες, Γήρας, Αμφιάραος, Τρυφάλης, Λήμνιαι, Γηριτάδης, Φοίνισσαι, Κώκαλος, Αιολοσίκων. Από τα υπόλοιπα, που δε σώθηκαν, γνωρίζουμε τους τίτλους μερικών, όπως Ανάργυρος, Δαναΐδαι, Πελαργοί, Προάγων κλπ.

[vasilis]

ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ

Ο μέγιστος μαθηματικός, φυσικός και μηχανικός της αρχαιότητας και ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς εγκεφάλους όλων των αιώνων Γεννήθηκε το 287π.Χ και πέθανε το 212 π.Χ.

Οι πληροφορίες οι σχετικές με τη ζωή του είναι πολύ φτωχές. Δυστυχώς ο "Αρχιμήδους βίος" του Ηρακλείδη χάθηκε. Πάντως είναι εξακριβωμένο ότι γεννήθηκε στις Συρακούσες και ήταν πιθανότατα γιος του αστρονόμου Φειδία. Οπωσδήποτε καταγόταν από ευγενική και πλούσια οικογένεια. Στην ευγένειά του όφειλε το σύνδεσμό του με την αυλή του τυράννου των Συρακουσών Ιέρωνα, με τον οποίο είχε και προσωπική φιλία, και στον πλούτο του το ότι κατόρθωσε να ταξιδέψει στην Αλεξάνδρεια και το ότι, επιστρέφοντας στις Συρακούσες, μπόρεσε να διαθέσει το χρόνο του αποκλειστικά στην επιστημονική έρευνα.

Πότε ακριβώς πήγε στην Αλεξάνδρεια δε μας είναι γνωστό. Εκεί έκανε γνωριμίες με τον κύκλο των επιστημόνων που είχε δημιουργήσει ο Ευκλείδης. Συνδέθηκε με το Σάμιο μαθηματικό Κόνωνα, του οποίου την κρίση εκτιμούσε πολύ το μαθητή αυτού Δοσίθεο και το βιβλιοθηκάριο της Αλεξάνδρειας Ερατοσθένη, ο οποίος καταγινόταν όχι μόνον με τη Γεωγραφία, αλλά και με την Αστρονομία, τα Μαθηματικά, καθώς και με τις χρονολογικές και φιλολογικές μελέτες. Κατά το διάστημα της παραμονής του στην Αλεξάνδρεια λέγεται ότι ο Αρχιμήδης επινόησε μηχάνημα κατάλληλο για την άντληση νερού, το οποίο ονομάστηκε "αιγυπτιακός κοχλίας" και χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα.

Επιστρέφοντας στις Συρακούσες αφοσιώθηκε σε τέτοιο βαθμό στις θεωρητικές επιστημονικές μελέτες, ώστε, σύμφωνα με όσα γράφει ο Πλούταρχος, είχε λησμονήσει και την τροφή και παρέλειπε την περιποίηση του σώματος. Ο ίδιος μας λέει ότι κάποτε μέσα στο λουτρό, από την υπερχείλιση του νερού που εκτόπιζε το σώμα του, συνέλαβε τη λύση του προβλήματος του σχετικού με τη γνησιότητα του χρυσού στεφάνου του Ιέρωνα πήδησε από το λουτρό, σαν άνθρωπος που κυριεύεται από θεϊκή μανία, και βάδιζε στους δρόμους φωνάζοντας "εύρηκα" (αρχή Αρχιμήδη).

Κατά την πολιορκία των Συρακουσών από τους Ρωμαίους (214 π.Χ.) προστάτευσε με τα μηχανήματά του επί τρία χρόνια την πόλη του. Με μεγάλους γάντζους, που έβγαιναν από τα τείχη, άρπαζε και σήκωνε ψηλά τα πλοία του πλησίαζαν στην πόλη και ύστερα τα άφηνε να πέσουν και να τσακιστούν στους βράχους ή να βουλιάξουν στη θάλασσα. Αυτό το κατόρθωνε με συνδυασμό μοχλών. Είχε επινοήσει ένα είδος καταπέλτη με τον οποίο οι Συρακούσιοι βομβάρδιζαν με βροχή από πέτρες τους Ρωμαίους. Λέγεται ακόμα ότι είχε κατασκευάσει σφαιρικά ή παραβολικά κάτοπτρα, που συγκέντρωναν τις ακτίνες του Ηλίου, τις έριχναν πάνω στα εχθρικά πλοία και τα έκαιγαν μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Ρωμαίων.

Όταν τελικά μπήκαν οι Ρωμαίοι στην πόλη, ο στρατηγός Μάρκελλος έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να μην πειράξουν τον Αρχιμήδη και το σπίτι του. Ένας άξεστος όμως Ρωμαίος οπλίτης βρήκε τον Αρχιμήδη στον κήπο του σπιτιού του να χαράζει γεωμετρικά σχήματα πάνω στην άμμο. "Μη μου τους κύκλους τάραττε" πρόλαβε να φωνάξει ο μεγάλος μαθηματικός. Ο στρατιώτης όμως, αγνοώντας ποιον έχει μπροστά του, τον σκότωσε με το ξίφος του.

Τα συγγράμματα του Αρχιμήδη που σώθηκαν μέχρι σήμερα είναι τα ακόλουθα: Περί σφαίρας και κυλίνδρου, Κύκλου μέτησις, Περί σφαιροειδέων και κωνοειδέων, Περί ελίκων, Επιπέδων ισορροπιών ή κέντρα βαρών επιπέδων, Ψαμμίτης, Τετραγωνισμός παραβολής, Οχουμένων, Στομάχιον, Προς Ερατοσθένην Έφοδος, Βιβλίον περί λημμάτων, Πρόβλημα βοεικόν, Αποσπάσματα. Μερικά από αυτά διασώθηκαν ατελώς. Πολλά επίσης είναι τα συγγράμματά του που χάθηκαν.

[vasilis]

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

Φιλόσοφος, φυσικός, πανεπιστήμονας, ο θεμελιωτής της ατομικής φυσικής.


 Η ΖΩΗ ΤΟΥ

Γεννηθηκε το 460πχ. Η πατρίδα του, τα Άβδηρα Θράκης,  ήταν ξακουσμένη για τον πλούτο και το υψηλό πνευματικό της επίπεδο. Ο πατέρας του Ηγησίστρατος ή Αθηνόκριτος, καθώς ήταν πλουσιότατος, ξόδεψε πολλά για τη μόρφωσή του. Ήταν μαθητής του Λεύκιππου και ο Αριστοτέλης τους αναφέρει μαζί ως ιδρυτές της ατομικιστικής σχολής. Αργότερα, όταν ο μαθητής ξεπέρασε το δάσκαλο, αναφέρεται ως μόνος αντιπρόσωπός της. Πολυταξιδεμένος στην Αίγυπτο, Βαβυλωνία, Περσία, Ινδία (ίσως), στην Αθήνα, καταξόδεψε τη μεγάλη του περιουσία και γύρισε στην πατρίδα του φτωχός, αλλά ευχαριστημένος για όσα είδε και έμαθε. Θεωρώντας τον άσωτο οι πατριώτες του τον περιφρόνησαν στην αρχή, αλλά όταν γνώρισαν τη σοφία του, τον εκτίμησαν και τον αγάπησαν. Πέθανε σε βαθιά γηρατειά και θάφτηκε στα Άβδηρα με μεγάλες τιμές. Η σχολή του έζησε πολλά χρόνια ύστερα από το θάνατό του, το 370πχ.. Στην αρχή τίποτα δεν άλλαξε από τα βασικά σημεία της διδασκαλίας του. Οι τελευταίοι της όμως αντιπρόσωποι στρέφονται προς τη σκεπτική και επικουρική σχολή.
 

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Ο Δημόκριτος ήταν μυαλό καθολικό (αυτό φαίνεται από το σύνολο των συγγραμμάτων του, που δυστυχώς μόνο αποσπάσματά τους έχουμε). Στη φιλοσοφία έκλεισε όλες τις γνώσεις της εποχής του. Από την άποψη της πανεπιστημοσύνης μόνο με τον Αριστοτέλη μπορεί να συγκριθεί. Ένας εκδότης στη Ρώμη (Θράσυλλος, αστρολόγος του Τιβέριου) χωρίζει το έργο του σε πέντε ομάδες (πένταθλος): ηθική, φυσική, μαθηματικά, μουσική, τέχνη. Καθεμιά από αυτές είχε τρεις τετραλογίες, δηλαδή συνολικά 60 έργα (3 x 4 = 12 η κάθε ομάδα x 5 = 60 όλα τα έργα). Οι τίτλοι των έργων είναι πολύ χαρακτηριστικοί για το Δημόκριτο και την εποχή που τα έγραψε: Μέγας και μικρός διάκοσμος, Κοσμογραφία, Περί των Πλανητών, Περί του νου ή περί ψυχής, Περί χυμών, Περί χρωμάτων, Περί αεροστατικής, Περί ακουστικής, Περί θερμότητος, Περί πολογραφίας (πόλοι Γης και Ουρανού), Περί ρυθμού και αρμονίας ήχου, Περί διαίτης ή διαιτητικός, Περί γεωργίας ή γεωργικόν, Περί ζωγραφίης, είναι μερικά απ αυτά.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ

Το κύριο μεταφυσικό του έργο ήταν ο Μικρός διάκοσμος, (ο "Μέγας Διάκοσμος", του δασκάλου του Λεύκιππου συγχωνεύτηκε σ' αυτόν). Πιστεύει, όπως και ο Παρμενίδης (540 - 470 π.Χ.), πως απόλυτη γένεση και φθορά είναι κάτι το αδύνατο. Επειδή δεν ήθελε να αρνηθεί την πολλαπλότητα των όντων, τη γένεση και τη φθορά των σύνθετων όντων και επειδή αυτά δεν μπορούν να νοηθούν χωρίς το μη ον, γι' αυτό υποστήριξε πως το μη ον υπάρχει, όπως και το ον. Παραδέχεται λοιπόν για βασικά συστατικά των όντων το πλήρες και το κενό (ον και μη ον).

Η ανάγκη είναι στοιχείο απαραίτητο για την πρόοδο της ανθρώπινης ζωής. Αυτή οδηγεί τον άνθρωπο να ενωθεί με τους όμοιούς του, για να ανταπεξέρχεται καλύτερα στις ανάγκες της ζωής. Ο Δημόκριτος θαυμάζει το ανθρώπινο σώμα. Πολύ περισσότερο τιμά την ψυχή και την πνευματική ζωή. Την ψυχή τη δέχεται ως κάτι το σωματικό. Αποτελείται και αυτή από ψιλά, λεία, στρογγυλά άτομα, που μετά το θάνατο σκορπούν. Η νόηση δημιουργείται με την αλλοίωση της ψυχικής ύλης.

Στην ηθική πιστεύει πως ο άνθρωπος μπορεί να πράξει κάτι, εφόσον αυτό δεν τον κάνει να ντρέπεται τον εαυτό του. Από το έργο του "Περί ευθυμίης" έβγαλαν αργότερα πολλά ηθικά αποφθέγματα. Τέτοια είναι : "Το νικάν αυτός εαυτόν πασών των νικών πρώτη τε και αρίστη". Ο σοφός άνθρωπος μπορεί να ζήσει οπουδήποτε ("ανδρί σοφώ πάσα γη βατή, ψυχής γαρ αγαθής πατρίς ο ξύμπας κόσμος"), αλλά η καλή πολιτεία είναι παράγοντας ευδαιμονίας των πολιτών. Ιδανικό πολίτευμα για το Δημόκριτο είναι η δημοκρατία, όπου ο φιλόσοφος προτιμά να ζει φτωχός και ελεύθερος, παρά πλούσιος και περιορισμένος. Οι νόμοι είναι ευεργέτες των ανθρώπων.

ΑΤΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

Για να μπορέσει ο Δημόκριτος να εξηγήσει με το "πλήρες" και το "κενό" τα φαινόμενα, φανταζόταν το πλήρες χωρισμένο σε αναρίθμητα, μη αντιληπτά από τη μικρότητά τους, σωματίδια, που χωρίζονται το ένα με το άλλο με κενό. Αυτά τα ίδια δεν μπορούν πια να χωριστούν, είναι άκοφτα, "άτομα" (δεν τέμνονται) και "ναστά" (πυκνά), δεν έχουν κενό μέσα τους. Τα άτομα έχουν τις ίδιες ιδιότητες με το ον του Παρμενίδη. Είναι άφθαρτα, αγέννητα, αναλλοίωτα, ομοιόμορφα, άπειρα τον αριθμό, χωρίς ποιοτική διαφορά. Διαφέρουν μόνο στην τάξη και το μέγεθος. Κινούνται και συμπλέκονται μεταξύ τους και σχηματίζουν τα διάφορα όντα, που γνωρίζουμε.

Επειδή όλα τα άτομα είναι καμωμένα με την ίδια ύλη, πρέπει το βάρος τους να είναι ακριβώς ανάλογο με το μέγεθός τους. Αν, παρόλα αυτά, σύνθετα σώματα με το ίδιο μέγεθος έχουν διαφορετικό βάρος, αυτό σημαίνει πως στο ένα σώμα υπάρχουν περισσότερα άδεια διάμεσα, παρά στο άλλο. Κάθε γένεση σύνθετου είναι ένωση χωρισμένων ατόμων, κάθε φθορά χωρισμός ενωμένων. Κάθε αλλαγή πρέπει να αποδοθεί σε αλλαγή στη θέση είτε στη σειρά των ατόμων. Όλες οι ιδιότητες των όντων στηρίζονται στο σχήμα, στο μέγεθος, στη θέση και στην τάξη των ατόμων τους. Ωστόσο υπάρχει μεταξύ τους μια διαφορά ουσιαστική: Μερικές ιδιότητες (βαρύτητα, πυκνότητα, σκληρότητα) ανήκουν στα σώματα καθαυτό. Άλλες, οι λεγόμενες αισθητηριακές (αυτές που βάζουμε εμείς στα πράγματα), φανερώνουν τον τρόπο με τον οποίο ενεργούν αυτά πάνω στο αισθανόμενο αντικείμενο.

Η κίνηση δεν είναι μια δύναμη έξω από την ύλη, όπως πίστευε ο Εμπεδοκλής (η αγάπη, το μίσος) ή ο Αναξαγόρας (ο νους), αλλά μέσα στην ύλη, που βρίσκεται πάντα σε μια στροβιλιστική κίνηση (δίνος). Η κίνηση δεν έχει αρχή, το πλήθος των ατόμων και ο άδειος χώρος δεν έχουν όρια, γι' αυτό και υπάρχουν αναρίθμητοι κόσμοι, που βρίσκονται σε ποικιλότατες καταστάσεις και έχουν διαφορότατα σχήματα

[vasilis]

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

Περίφημος ρήτορας και πολιτικός της αρχαίας Αθήνας.

Η ΖΩΗ ΤΟΥ

Ο Δημοσθένης γεννήθηκε στο δήμο της Αθήνας, Παιανία, το 384πχ. Ο πατέρας του ονομαζόταν επίσης Δημοσθένης και είχε δύο εργοστάσια μαχαιροποιίας και κλινοποιίας, κατά συνέπεια ήταν πολύ ευκατάστατος. Η μητέρα του όμως είχε γεννηθεί στην Κριμαία και αυτό έδινε την ευκαιρία στον επί είκοσι χρόνια πολιτικό του αντίπαλο Αισχίνη να τον αποκαλεί "από της μητρός Σκύθης".

Σε ηλικία επτά χρονών ορφάνεψε και οι επίτροποί του σφετερίστηκαν την περιουσία του και παραμέλησαν τη μόρφωσή του. Αλλά ο Δημοσθένης, από τη φύση του φιλομαθής και επιμελής, φρόντισε μόνος του για τη μόρφωσή του. Μαθήτευσε πλάι στο ρήτορα Ισαίο, ο οποίος μάλιστα τον βοήθησε στη μάχη κατά των επιτρόπων του, όταν ενηλικιώθηκε. Μολονότι όμως κέρδισε τη δίκη, οικονομικά δεν ωφελήθηκε, γιατί οι επίτροποι είχαν εξανεμίσει στο μεταξύ την περιουσία του. Για να ζήσει λοιπόν αναγκάστηκε να γίνει λογογράφος, να γράφει δηλ. δικανικούς λόγους για λογαριασμό άλλων.

Τη δόξα του όμως ο Δημοσθένης οφείλει στους πολιτικούς λόγους και στην πολιτική του εναντίον του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας, ο οποίος, ύστερα από την αλματώδη εξέλιξη και αύξησή του, σχεδίαζε να γίνει αρχηγός ολόκληρης της Ελλάδας. Από φόβο λοιπόν ο Δημοσθένης μήπως η πατρίδα του Αθήνα χάσει την αρχηγία των Ελλήνων, με κάθε τρόπο προσπαθούσε για να ενθαρρύνει τους συμπολίτες του εναντίον του Φιλίππου. Για να ανυψώσει το φρόνημά τους και να τους ηλεκτρίσει, τους υπενθύμιζε διαρκώς τις νίκες των προγόνων στο Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα και στις Πλαταιές.

Τον πρώτο "Κατά Φιλίππου" λόγο εκφώνησε το 351. Προσπάθησε από τη μια μεριά να αντιμετωπίσει τους "φιλιππίζοντες" Αθηναίους και από την άλλη να βρει συμμάχους μεταξύ των άλλων πόλεων. Κατόρθωσε πραγματικά να συμφιλιώσει την Αθήνα με τη Θήβα, που μέχρι τότε ήταν άσπονδοι εχθροί, και να οδηγήσει την ενωμένη τους δύναμη στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.) κατά του Φιλίππου. Ο Φίλιππος νίκησε, οι Αθηναίοι όμως δε μίσησαν το Δημοσθένη για την καταστροφή που τους προκάλεσε, γιατί γνώριζαν ότι οι ενέργειές του υπαγορεύονταν από τη θερμή και ενθουσιώδη φιλοπατρία του. Το 336 π.Χ., μόλις έφτασε στην Αθήνα η είδηση της δολοφονίας του Φιλίππου, επιχείρησε να ξεσηκώσει τους Έλληνες σε νέα επανάσταση κατά των Μακεδόνων, αλλά η καταστροφή της Θήβας από τον Αλέξανδρο ματαίωσε τα σχέδιά του και για μερικά χρόνια σταμάτησε η δραστηριότητά του.

Το 324 π.Χ. δημιουργήθηκε το ζήτημα του Άρπαλου. Ο ταμίας αυτός του Αλέξανδρου έκλεψε τους βασιλικούς θησαυρούς στα Σούσα και τους μετέφερε στην Αθήνα, όπου φανερά παρακινούσε σε επανάσταση κατά του Αλέξανδρου. Στη δίκη που ακολούθησε κατηγορήθηκε και ο Δημοσθένης ότι ιδιοποιήθηκε ένα μέρος από τα χρήματα αυτά και επειδή κινδύνευε, δραπέτευσε από την πατρίδα του. Μετά το θάνατο του Αλέξανδρου (323) από την εξορία του συνέβαλε σημαντικά στο Λαμιακό πόλεμο (322). Οι Αθηναίοι νικήθηκαν και καταδιωκόμενος κατέφυγε στην Καλαυρία (Πόρος), στο ναό του Ποσειδώνα. Οι οπαδοί όμως του Αντίπατρου τον κυνήγησαν και εκεί για να μην πέσει στα χέρια τους, ήπιε δηλητήριο και πέθανε, το 322πχ. Σαράντα δύο χρόνια μετά το θάνατό του οι Αθηναίοι του έστησαν χάλκινο ανδριάντα με το πολυθρύλητο επίγραμμα: Είπερ ίσην γνώμη ρώμην Δημόσθενες είχες, ούποτ' αν Ελλήνων ήρξεν Άρης Μακεδών  (αν η δύναμή σου η σωματική ήταν όση και η πνευματική, ποτέ οι μακεδονικές δυνάμεις δε θα κυριαρχούσαν στην Ελλάδα).

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΟΥ

Σώθηκαν 61 λόγοι του Δημοσθένη (15 συμβουλευτικοί, 15 δημόσιοι δικανικοί και 31 ιδιωτικοί δικανικοί), από τους οποίους μερικοί είναι νόθοι, όπως ο Επιτάφιος και ο Ερωτικός.

Οι 11 από τους συμβουλευτικούς λόγους του, τους οποίους απάγγειλε στην Εκκλησία του Δήμου, αναφέρονται στην πολιτική του εναντίον του Φιλίππου και είναι γνωστοί ως Φιλιππικοί. Από αυτούς οι τρεις ονομάζονται Ολυνθιακοί· σ' αυτούς συμβουλεύει τους Αθηναίους να τρέξουν να βοηθήσουν την Όλυνθο που πολιορκείται από το Φίλιππο (349πχ)· τέσσερις Κατά Φιλίππου (351πχ, 344πχ, 341πχ), Περί Ειρήνης (346πχ), Περί Αλονήσου, Περί των εν Χερσονήσω (341πχ) και Προς την επιστολήν Φιλίππου.

Από τους δημόσιους δικανικούς σπουδαιότεροι είναι ο Προς Λεπτίνην (355πχ), ο Κατ' Αριστοκράτους (352πχ), ο Κατά Μειδίου (348πχ). Ο καλύτερος όμως από τους λόγους του θεωρείται ο Περί του στεφάνου, που αποτελεί απολογία, με την οποία υπερασπίζει όλη του την πολιτεία και αντιμετωπίζει τον Αισχίνη σε μια γιγαντιαία αναμέτρηση. Ο δικαστικός αυτός αγώνας άρχισε το 337πχ και η υπόθεσή του με λίγα λόγια έχει ως εξής: ο Κτησιφώντας είχε προτείνει να στεφανωθεί ο Δημοσθένης με χρυσό στεφάνι για τις υπηρεσίες του προς την πόλη. Ο Αισχίνης όμως κατάγγειλε ως παράνομη την πρόταση και άρχισε μια δίκη, που κράτησε πολλά χρόνια, γιατί διακόπηκε από τη δραστηριότητά του Μ. Αλεξάνδρου στην Ελλάδα και την Ασία. Το 330πχ επαναλήφθηκε η δίκη και κέρδισε ο Δημοσθένης. Ο Αισχίνης τώρα έπρεπε ή να πληρώσει 1.000 δραχμές πρόστιμο ή να εξοριστεί. Προτίμησε το δεύτερο και έτσι απαλλάχτηκε ο Δημοσθένης από έναν ισόβιο σχεδόν πολιτικό αντίπαλο.

ΤΟ ΥΦΟΣ ΤΟΥ

Η περίοδος των λόγων του δεν είναι σχοινοτενής, όπως του Ισοκράτη, ούτε πολύ σύντομη, όπως του Λυσία, αλλά βρίσκεται ανάμεσα στους δύο. Εκείνο που χαρακτηρίζει τους λόγους του είναι το ύψος και η "δεινότης", δηλ. η θαυμαστή δύναμη του λόγου, που συναρπάζει το νου και εξεγείρει τα πάθη.

Με τα πλεονεκτήματα αυτά, που τα λαμπρύνει ο ευγενικός του ενθουσιασμός για την ελευθερία και η φλογερή λατρεία για την πατρίδα, συνάρπαζε τότε ο μεγάλος ρήτορας τους συμπολίτες του. Αλλά και τώρα ακόμη ηλεκτρίζει και συναρπάζει τον αναγνώστη.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ

Η υπερβολική, μέχρι πάθους, αγάπη του Δημοσθένη για την Αθήνα, που τον οδήγησε σε μια τυφλή πολεμική κατά της μακεδονικής δυναστείας, η οποία με τη διάδοση του ελληνισμού εκπολίτισε την Ασία και την Αίγυπτο, με τα σημερινά μέτρα κρίνεται στενή και μυωπική. Κανείς όμως δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη φιλοπατρία και την ανυστερόβουλη προσήλωση του Δημοσθένη στο ιδανικό της ελευθερίας. Από την άποψη αυτή αποτελεί λαμπρό υπόδειγμα και πρότυπο για μίμηση.

Τέλος θα ήθελα να προσθέσω ότι παρόλη τη ρητορική του ικανότητα, η παράδοση θέλει το Δημοσθένη να έχει ένα γλωσσικό πρόβλημα, να μη μπορεί να πει το γράμμα Ρ. Ακόμα κι αν είναι αλήθεια, αυτό δε φάνηκε να πτόησε το μεγάλο μας ρήτορα και φιλόσοφο. Έτσι, ο Δημοσθένης σήμερα θεωρείται όχι μόνο ο μεγαλύτερος ρήτορας των αιώνων, αλλά και ο διαπρεπέστερος κήρυκας της εθνικής αξιοπρέπειας και ελευθερίας.

[vasilis]

ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ

Μαθηματικός φιλόσοφος και αστρονόμος. Γεννηθηκε στην  Κυρήνη το 275πχ και πεθανε στην  Αλεξάνδρεια το 195 π.Χ. Το 235 π.Χ. εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια, όπου διαδέχτηκε τον Καλλίμαχο στη διεύθυνση της εκεί Βιβλιοθήκης. Ήταν πολυσύνθετη ιδιοφυΐα και ασχολήθηκε σχεδόν με όλους τους κλάδους της επιστήμης. Οι σύγχρονοί του τον αποκαλούσαν Πένταθλον και Βήτα, δηλαδή δεύτερο μετά το Δημόκριτο, τον πρώτο Πένταθλο. Στην Αθήνα σπούδασε μαθηματικά και αστρονομία, ενώ παράλληλα άκουσε τους φιλοσόφους Ζήνωνα, Αρίστωνα και Αρκεσίλαο.

Το έργο του. Ο Ερατοσθένης ασχολήθηκε κυρίως με τα μαθηματικά, τη γεωμετρία, την αστρονομία και τη γεωδαισία. Ανακάλυψε τη μέθοδο για την εύρεση των πρώτων αριθμών, γνωστή ως "κόσκινο του Ερατοσθένη" και λέγεται ότι έγραψε ένα έργο για τις αναλογίες, το οποίο δε διασώθηκε. Έγραψε επίσης το έργο "Γεωγραφικά", στο οποίο μέτρησε με καταπληκτική προσέγγιση το μήκος του μεσημβρινού της Γης, τον οποίο υπολόγισε σε 39.400 χλμ., αντί για 39.480 χλμ., που υπολογίζεται σήμερα. Η διαφορά των 80 χλμ. θεωρείται από τη σημερινή επιστήμη μηδαμινή, αφού ο Ε. έκανε τους υπολογισμούς του 2.500 περίπου χρόνια πριν, χρησιμοποιώντας για τη μέτρηση έναν απλό στύλο, ενώ η επιστήμη σήμερα έχει στη διάθεσή της τέλεια όργανα και μέσα, όπως γωνιόμετρα, τεχνητούς δορυφόρους, ακτίνες λέιζερ κ.ά.

Η ιδέα του ήρθε όταν παρατήρησε ότι στη πόλη που ήταν, στη Συήνη, και κατά τη διάρκεια του θερινού ηλιοστάσιου (22 Ιουνίου), ο ήλιος καθρεφτιζόταν ακριβώς κάθετα στα νερά μιας λίμνης. Τον επόμενο χρόνο την ίδια μέρα παρατήρησε ότι ο ήλιος έδινε στο φάρο της Αλεξάνδρειας, που είχε γνωστό ύψος, σκιά γωνίας 7 μοιρών. Εφόσον ήξερε ότι η απόσταση μεταξύ Συήνης και φάρου ήταν 5000 σταδία (γύρω στα 800χλμ) και φυσικά οι ακτίνες του ήλιου ήταν πάντα κάθετες, υπολόγισε τη περιφέρεια της γης

 Για την αστρονομία έγραψε τα Ακροθεσία και Καταστερισμοί, από τα οποία, δυστυχώς, μόνο αποσπάσματα διασώθηκαν.

Παράλληλα με τις θετικές επιστήμες ο Ερατοσθένης ασχολήθηκε και με τη φιλοσοφία και την ιστορία. Έγραψε στίχους ο ίδιος και ερμήνευσε τον Όμηρο. Έγραψε ακόμα το έργο Χρονογραφίες, το οποίο είναι μια εξιστόρηση των πιο σημαντικών γεγονότων, από την άλωση της Τροίας μέχρι την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου. Ασχολήθηκε ακόμα και με την αττική κωμωδία, για την οποία έγραψε περίφημες κριτικές και σχόλια.

[vasilis]

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ

Η ΖΩΗ ΤΟΥ

Κύριος εκπρόσωπος της ποίησης και μεγάλος τραγωδός κατά την εποχή του Περικλή. Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα το 480πχ. Ήταν γιος του Μνήσαρχου και της Κλειτώς. Σύμφωνα με μια παράδοση, όταν ο Αισχύλος αγωνιζόταν κατά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και ο Σοφοκλής έσερνε το χορό της νίκης, ο Ευριπίδης γεννιόταν την ίδια μέρα στο νησί της νίκης. Η γενιά του δεν ήταν αξιοκαταφρόνητη, όπως θέλει να παραστήσει ο Αριστοφάνης στις κωμωδίες του, ο οποίος σατιρίζει ως λαχανοπώλιδα τη μητέρα του ποιητή και ως κάπηλο τον πατέρα του.

Ο Ευριπίδης από μικρός ήταν θεωρητικός και παρουσίαζε ροπή προς τη φιλοσοφία. Γι' αυτό και σπούδασε τα συγγράμματα των φιλοσόφων της εποχής του και έγινε μαθητής του Αναξαγόρα, του Πρόδικου, του Πρωταγόρα και του Σωκράτη.

Σε δραματικό αγώνα κατέβηκε το 456 π.Χ., τη χρονιά δηλαδή που πέθανε ο Αισχύλος. Το περισσότερο μέρος της ζωής του το πέρασε στην Αθήνα, τα τελευταία του όμως χρόνια τα έζησε στη Μακεδονία, όπου με πολλούς άλλους σοφούς, ποιητές και καλλιτέχνες προσκλήθηκε από το βασιλιά Αρχέλαο. Ο ηγεμόνας εκείνος, εκτιμώντας τη σοφία και την τραγική τέχνη του ποιητή, του απένειμε πολλές τιμές, οι οποίες όμως προκάλεσαν το φθόνο των αυλικών. Κατά μια παράδοση, μάλιστα, του παρασκεύασαν οικτρό θάνατο. Έβαλαν μια ομάδα εξαγριωμένων κυνηγετικών σκυλιών να τον κατατεμαχίσουν. Η ταφή του έγινε στη Μακεδονία το 406πχ, αλλά και η Αθήνα τον τίμησε με κενοτάφιο, πάνω στο οποίο χαράχτηκε το εξής επίγραμμα:

Μνήμα μεν Ελλάς άπασ' Ευριπίδου· οστέα δ' ίσχει γη Μακεδών· η γάρ δέξατο τέρμα βίου· πατρίς δ' Ελλάδος Ελλάς, Αθήναι· πλείστα δε Μούσας τέρψας εκ πολλών και τον έπαινον έχει.

Όλη η Ελλάδα είναι μνημείο του Ευριπίδη· αλλ' έχει τα κόκαλά του η μακεδονική γη. Η Αθήνα είναι η πατρίδα του, η Ελλάδα της Ελλάδας· πολλούς οι Μούσες του εύφραναν, πολλή του και η τιμή.

Η ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΕΧΝΗ

Ο Ευριπίδης στην τραγωδία παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά: α) Στη θέση των διαλογικών προλόγων του Σοφοκλή, έχει μακρότατους μονόλογους, τους οποίους κάποιος ήρωας ή θεός απαγγέλλει μονότονα σ' όλες σχεδόν τις τραγωδίες του. Σ' αυτούς αφηγείται όχι μόνο ό,τι προηγήθηκε μέχρι εκείνο το σημείο, αλλά μερικές φορές προλέγει και την πορεία όλης της τραγωδίας. β) Παρεμβάλλει πολλά γνωμικά και αποφθέγματα, γι' αυτό και ονομάστηκε "από σκηνής φιλόσοφος". γ) Πολλές φορές τόσο πολύ περιπλέκει την υπόθεση, ώστε αναγκάζεται, για να δώσει κάποια λύση, να χρησιμοποιήσει τον "από μηχανής θεό".

Ο Αριστοφάνης τον κοροϊδεύει αποκαλώντας τον πτωχοποιόν, ρακιοσυρραπτάδην και στωμυλιοσυλλεκτάδην και ακόμα δικανικών ρηματίων ποιητήν με το πρόσχημα ότι αφαίρεσε την ιδανική μεγαλειότητα από τους ήρωες και τις ηρωίδες του και παρουσίασε τα πρόσωπά του με υπερβολική μεγαλοστομία, πράγμα που δεν ταιριάζει στην τραγωδία. Στις κατηγορίες αυτές όμως δεν πρέπει να δίνει κανείς μεγάλη σημασία, γιατί είναι γνωστό το πάθος του Αριστοφάνη εναντίον του Ευριπίδη, τον οποίο δε διστάζει να γελοιοποιεί και να διαβάλλει και μετά το θάνατό του. Το μίσος του κωμικού ξεκινά από τις νεοτεριστικές τάσεις, που ο τραγικός παρουσιάζει στο έργο του.

Κατηγορήθηκε ο Ευριπίδης και για μισογυνισμό, αν και εξιδανίκευσε το γυναικείο φύλο. Στο έργο του μάλιστα παρουσιάζονται γυναικείοι χαρακτήρες γενναίοι, υψηλοί και θαυμαστοί, όπως η Άλκηστη, η Πολυξένη, η Μακαρία, η Πραξιθέα και κυρίως η Ιφιγένεια.

Ιδιαίτερη αξία έχουν τα χορικά του, τα οποία οι αρχαίοι τιμούσαν πολύ. Είναι γνωστό ότι οι αιχμάλωτοι Αθηναίοι στη Σικελία τραγουδώντας τα χορικά του, τόσο συγκίνησαν τους δεσμοφύλακές τους, ώστε άλλοι απ' αυτούς πήραν τροφή και νερό και άλλοι την ελευθερία τους.

Ο Ευριπίδης εξευγένισε την αττική γλώσσα και την κατέστησε μουσική και ευκολονόητη, ενώ συγχρόνως την ανύψωσε πιο πάνω από την αγοραία και ταπεινή γλώσσα των ακαλλιέργητων ανθρώπων. Με τη γλώσσα του αυτή καταγοήτευσε τα πλήθη των ακροατών του. Παρόλα αυτά οι κριτές μόνο 5 φορές του έδωσαν τα πρωτεία, ενώ στο Σοφοκλή 20 και στον Αισχύλο 14. Για πρώτη φορά νίκησε το 411 π.Χ. Η δυσμένεια των κριτών του οφειλόταν στο ότι εκείνοι ήταν συντηρητικοί, ενώ ο ποιητής νεοτεριστής.

ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ

Από τα 92 δράματα του Ευριπίδη σώθηκαν μόνο 18 τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα, ο Κύκλωψ. Σώθηκαν ακόμα και αρκετά αποσπάσματα από άλλες τραγωδίες του, όπως της Αντιγόνης (200 στίχοι), της Υψιπύλης (500 στίχοι), του Φαέθοντα (300 στίχοι), της Μελανίππης (100 στίχοι) κ.ά. Τα σωζόμενα έργα του κατά χρονολογική σειρά σε μια σύντομη περίληψη είναι τα εξής:
α) Κύκλωψ (440 π.Χ.). Σατυρικό δράμα. Η υπόθεσή του στηρίζεται στο Ι της Οδύσσειας, όπου ο Οδυσσέας τύφλωσε τον Κύκλωπα.
β) Άλκηστις (438 π.Χ.). Η ηρωίδα αυτή πεθαίνει με τη θέλησή της, για να σώσει από το θάνατο τον άνδρα της Αδμητο, βασιλιά των Φερών.
γ) Μήδεια (431 π.Χ.).Η υπόθεση εξελίσσεται στην Κόρινθο, όπου ο Ιάσονας, αφού εγκατέλειψε τη σύζυγό του Μήδεια, ξαναπαντρεύτηκε τη βασιλοπούλα Γλαύκη. Η Μήδεια εκδικείται τον άπιστο σύζυγο σκοτώνοντας τη νέα του σύζυγο, αλλά και τα δικά της παιδιά, για να πληγώσει την πατρική καρδιά του.
δ) Ηρακλείδαι (430 π.Χ.). Καυτηριάζεται η αχαριστία των Δωριέων της Πελοποννήσου, γιατί, αν και απόγονοι του Ηρακλή, κήρυξαν τον πόλεμο κατά των Αθηναίων, οι οποίοι έσωσαν τα παιδιά του ήρωα, όταν τα καταδίωκε ο Ευρυσθέας.
ε) Ιππόλυτος (428 π.Χ.). Η μητριά του Φαίδρα ερωτεύεται τον Ιππόλυτο και, επειδή δε βρίσκει ανταπόκριση, απαγχονίζεται, αλλά συγχρόνως τον διαβάλλει στον πατέρα του Θησέα, από την κατάρα του οποίου πεθαίνει με οικτρό θάνατο.
στ) Ανδρομάχη (425 π.Χ.). Η χήρα του Έκτορα, δούλα του Νεοπτόλεμου, αποκτά γιο απ' αυτόν, το Μολοσσό, και προκαλεί τη ζηλοφθονία της γυναίκας του Ερμιόνης.
ζ) Εκάβη (424 π.Χ.) Η άλλοτε βασίλισσα της Τροίας, δούλα των Αχαιών, η οποία δοκιμάζεται σκληρά.
η) Ικέτιδες (423 π.Χ.) Οι μητέρες των Αργείων στρατηγών έρχονται "ικέτιδες" στο Θησέα και τον παρακαλούν να πάρει τους νεκρούς από τους Θηβαίους για ταφή.
θ) Ηρακλής μαινόμενος (416 π.Χ.). Ο Λύκος, τύραννος της Θήβας, σκοτώνει τα ίδια του τα παιδιά, νομίζοντας ότι σκοτώνει τα παιδιά του Ηρακλή.
ι) Τρωάδες (415 π.Χ.). Σκηνές από την άλωση της Τροίας, τη διανομή των λαφύρων κ.λ.π.
ια) Ίων (413 π.Χ.). Η Κρέουσα, κόρη του Ερεχθέα, απέκτησε γιο από τον Απόλλωνα, τον Ίωνα, και τον εξέθεσε στην Ακρόπολη. Μετά από χρόνια γίνεται η αναγνώριση με τη μητέρα του και γυρίζει στην Αθήνα, όπου γίνεται βασιλιάς.
ιβ) Ηλέκτρα (413 π.Χ.). Η Ηλέκτρα ζει παντρεμένη μ' ένα φτωχό χωρικό, την αναγνωρίζει ο Ορέστης και μαζί σκοτώνουν την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο.
ιγ) Ιφιγένεια η εν Ταύροις (412 π.Χ.). Ο Ορέστης μαζί με τον Πυλάδη προσπαθούν να πάρουν το ξόανο της Άρτεμης, από κάποιο ναό της Σκυθίας, όπου ιέρεια είναι η Ιφιγένεια. Τα αδέρφια αναγνωρίζονται και φεύγουν μαζί, παίρνοντας και το ξόανο.
ιδ) Ελένη (412 π.Χ.). Ο Πάρης απήγαγε στην Τροία είδωλο της Ελένης, το οποίο μετά την άλωση το πήρε ο Μενέλαος και απελευθέρωσε τη σύζυγό του από τα χέρια του βασιλιά της Αιγύπτου, που την κρατά με τη βία.
ιε) Φοίνισσαι (410 π.Χ.). Αναφέρεται στην εκστρατεία των "Επτά επί Θήβας" και εξιστορεί τα γεγονότα μέχρι την εξορία του Οιδίποδα μαζί με την Αντιγόνη.
ιστ) Βάκχαι (405 π.Χ.). Ο βασιλιάς της Θήβας Πενθέας θέλει να εμποδίσει την εισαγωγή της λατρείας του Βάκχου στη χώρα του και κατασπαράζεται από τις Βάκχες.
ιζ) Ιφιγένεια εν Αυλίδι (405 π.Χ.). Πραγματεύεται το γνωστό μύθο της θυσίας της Ιφιγένειας στην Αυλίδα, για να εξευμενιστεί η Άρτεμη.
ιη) Ρήσος. Ο βασιλιάς των Θρακών Ρήσος έρχεται σε βοήθεια των Τρώων και σκοτώνεται νύχτα στη σκηνή του από τον Οδυσσέα και το Διομήδη.

[vasilis]

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Έφεσο, το 544πχ (ή 535πχ) και πέθανε το 484πχ (ή 475πχ). Είναι ο διασημότερος και βαθύτερος από τους μεγάλους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Αριστοκράτης στην καταγωγή, ήταν αντίπαλος τόσο της τυραννίας, όσο και της δημοκρατίας. Πήρε μέρος στους πολιτικούς αγώνες της πατρίδας του, στο πλευρό πάντοτε των αριστοκρατών, καταδικάζοντας την αρχή της ισότητας. Τον θεωρούσαν από τους πιο βαθυστόχαστους φιλοσόφους στην εποχή του, αλλά και σήμερα τον κατατάσσουν, μαζί με το Δημόκριτο, στους προδρόμους των σύγχρονων φυσικών επιστημών. Τη φιλοσοφία του τη διατύπωσε στο σύγγραμμά του Περί φύσεως, χωρίς ακριβείς αποδείξεις, με χτυπητούς αφορισμούς, σύντομους, που να μοιάζουν σαν χρησμοί. Για το ύφος του αυτό τον ονόμασαν "σκοτεινό".

ΘΕΩΡΙΕΣ

Όπως και ο Ξενοφάνης, ο Ηράκλειτος ξεκινά από την παρατήρηση του κόσμου, τον οποίο θεωρεί και αυτός ως ενιαίο όλο, που ως τέτοιο ούτε γεννήθηκε ούτε και θα χαθεί ποτέ. Και ενώ εκείνος την ουσία του κόσμου τη βρίσκει στη θεότητα, ο Ηράκλειτος τη βλέπει σε μία νοητική αρχή, το λόγο. Η αδιάκοπη αλλαγή, αστάθεια κάθε μερικού, του δημιουργεί τόσο δυνατή εντύπωση, ώστε σ' αυτό βλέπει τον καθολικό κοσμικό νόμο. Σε αντίθεση με τον Ξενοφάνη και την Ελεατική Σχολή, που πίστευε στην ακινησία του "είναι", του όντος,

ο Ηράκλειτος. διακήρυττε πως όλα μεταβάλλονται, τίποτε δε μένει σταθερό, ακίνητο: τα πάντα ρει, δις εις τον αυτόν ποταμόν ουκ αν εμβαίης, "αεί γίγνεσθαι και μεταβάλλεσθαι και μηδέποτε το αυτό μένειν". Την αδιάκοπη αυτή κίνηση (ροή), κατά την οποία τα πάντα γίνονται και καταστρέφονται, ο Ηράκλειτος την έβλεπε ως μια αέναη πάλη αντίθετων αρχών, "εναντιοδρομία": πάντα κατ' έριν γίγνεσθαι. Την κίνηση αυτή και την αλλαγή την υπηρετούν ευεργετικές αντιθέσεις: το αντίξοον συμφέρον και εκ των διαφερόντων καλλίστην αρμονίην. Πηγή για τις σωστές αυτές γνώσεις είναι το λογικό, ο λόγος.

Προς τον ορθολογισμό κλίνει και ο Ηράκλειτος: κακοί μάρτυρες ανθρώποισιν οφθαλμοί και ώτα. Το λογικό, ο λόγος, στον Ηράκλειτο δεν είναι δεμένος με μεταφυσικές, ιδεαλιστικές αντιλήψεις. Για το λόγο έκανε μια έκθεση, που η επίδρασή της φτάνει μέχρι τα χρόνια μας. Όλα στον κόσμο γίνονται λογικά, σύμφωνα μ' έναν αυστηρό νόμο, αδιάφορα αν δεν το αισθάνονται οι άνθρωποι. Ο λόγος είναι ο κοσμικός νόμος, η δύναμη που βρίσκεται μέσα στα πράγματα. Το ανθρώπινο λογικό είναι ένα κομμάτι, μια συνέπεια του κοσμικού λόγου. Παίρνοντας μέρος σ' αυτόν οι άνθρωποι γίνονται λογικοί. Γι' αυτό ο λόγος είναι κοινός και υποχρεωτικός για όλους, μ' όλο που οι άνθρωποι φαντάζονται και συλλογιούνται και ενεργούν ελεύθερα. Δικαιοσύνη και ηθική την πηγή τους την έχουν στον κοσμικό λόγο. Στον Η. η θεότητα είναι ενδοκοσμικός νους, που δημιουργεί (από μέσα του) τη φύση, την ιστορία, τη θρησκεία, το δίκαιο, την ηθικότητα.

Οι τρεις βασικές έννοιες του πανθεϊσμού του είναι: α) η ενότητα, β) η αιώνια αλλαγή, γ) η αδιάσπαστη νομοτέλεια της κοσμικής τάξης.Η πρώτη ύλη του κόσμου είναι η φωτιά, η θερμότητα, που είναι το πρώτο ευκίνητο στοιχείο μέσα στη φύση. Το πέρασμα από την πρώτη αυτή ύλη σ' όλες τις άλλες (αέρα, νερό, χώμα) ο Ηράκλειτος το έβλεπε ως μια διαρκή αλλαγή της φωτιάς, δηλ. ως μια αιώνια κίνηση της φωτιάς, που σβήνει και ξανανάβει. Ο πόλεμος (η πάλη) των στοιχείων ("πόλεμος πάντων πατήρ"), η "εναντιοδρομία", έχει κίνητρο το πυρ. Περίσσευμα θερμότητας σημαίνει περίσσευμα κίνησης και περίσσευμα ψυχρού σημαίνει ακινησία και νέκρα. Ο κόσμος κατά τον Ηράκλειτο. δε δημιουργήθηκε από κανέναν: "κόσμος τόνδε, τον αυτόν απάντων, ούτε τις θεών, ούτε ανθρώπων εποίησεν, αλλ' ην αεί και έστιν και έσται πυρ αείζωτον". Ο Ηράκλειτος θεωρείται υλιστής φιλόσοφος και η αντίληψή του για τη σχετική κίνηση και εξέλιξη του κόσμου τον χαρακτηρίζει ως πρόδρομο του διαλεκτικού υλισμού.

[vasilis]

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

 O Ηρόδοτος γεννήθηκε γύρω στο 485π.Χ. στην Αλικαρνασσό. Η πόλη αυτή ήταν χτισμένη στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, στην περιοχή που λέγεται Καρία, και ήταν αποικία δωρική. Στα χρόνια του Ηρόδοτου κυβερνούσε την πόλη ο ντόπιος τύραννος Λύγδαμης, που ήταν υποτελής και φίλος των Περσών.

Ο Ηρόδοτος καταγόταν από επιφανή οικογένεια, ο πατέρας λεγόταν Λύξης και η μητέρα του Δρυώ. Είχε επίσης έναν αδερφό που λεγόταν Θεόδωρος. Θείος του ήταν ο επικός ποιητής Πανύασης, που είχε συνθέσει εκτός των άλλων κι ένα μεγάλο επικό ποίημα, στο οποίο κεντρικός ήρωας ήταν ο Ηρακλής. Ο Πανύασης ήταν ακόμα και τερατοσκόπος, δηλαδή εξηγητής θεϊκών σημείων, πράγμα που έχει σχέση με την ευσέβεια του Ηρόδοτου. Ο Ηρόδοτος ζει σε πνευματικό περιβάλλον, παίρνει καλή μόρφωση, διαβάζει παλιούς και νέους ποιητές από τον Όμηρο ως τη Σαπφώ και τον Πίνδαρο. Διαβάζει τους πριν από αυτόν λογογράφους και γοητεύεται από τους μυθικούς κόσμους που προβάλλουν μπροστά του.
 

Πιο πολύ γοητεύεται από τις αφηγήσεις για τον μεγάλο πόλεμο ανάμεσα στους Πέρσες και τους Έλληνες. Κι όπως ο Όμηρος έκανε ποίημα τον Τρωικό πόλεμο, έτσι και ο Ηρόδοτος θα εξιστορήσει τον επικό αγώνα των Ελλήνων κατά των Περσών.

Στην Αλικαρνασσό είχε παρουσιαστεί μια παράταξη που ζητούσε εθνική αυτοτέλεια και στρεφόταν κατά του Λύγδαμη. Στον σκληρό αγώνα κατά του τυράννου, που μετέχουν ο Πανύασης και ο Ηρόδοτος, ο πρώτος χάνει την ζωή του και ο δεύτερος αναγκάζεται να εκπατριστεί και να καταφύγει στη Σάμο. Ένας δεσμός με το νησί που τον φιλοξένησε δημιουργείται και μια συμπάθεια που την κράτησε σ' όλη του τη ζωή. Αργότερα, κατά το 455 π.Χ., η παράταξη του Ηρόδοτου αποκτά δύναμη, ο Ηρόδοτος γυρίζει στην Αλικαρνασσό, ενώ ο Λύγδαμης εξαφανίζεται. Αλλά ο Ηρόδοτος δεν μπόρεσε φαίνεται να συνεννοηθεί με τους συμπολίτες του, γι' αυτό εγκαταλείπει οριστικά την πατρίδα του.

Μετά την ανατροπή του Λύγδαμη, ο Ηρόδοτος αρχίζει τα ταξίδια του. Επισκέφτηκε την Αίγυπτο, τη Λιβύη, τη Φοινίκη, την Μεσοποταμία, καθώς και την χώρα των Σκυθών. Στα ταξίδια αυτά σπρώχνει τον Ηρόδοτο η φιλομάθεια, που ήταν πολύ έντονη τους καιρούς αυτούς στις περιοχές γενικά της Ιωνίας. Την ίδια εποχή τραβά τον Ηρόδοτο η Αθήνα, που είχε πρωταγωνιστήσει στους Περσικούς Πολέμους και τώρα βρίσκεται στις ώρες της μεγάλης ακμής της σε κάθε πεδίο. Συνδέεται με τις προσωπικότητες της Αθήνας, όπως ο τραγικός ποιητής Σοφοκλής. Δένεται με φιλία με τον μεγάλο ηγέτη της Αθήνας, Περικλή, και γίνεται οπαδός της πολιτικής του. Η συγγραφή της Ιστορίας του θα έχει προχωρήσει, ώστε μπορεί και διαβάζει κομμάτια από αυτήν και μάλιστα όσα μιλάνε για την δόξα της Αθήνας. Οι αθηναίοι ικανοποιούνται, τιμούν τον ιστορικό και μάλιστα λέγεται ότι του έδωσαν και τιμητική αμοιβή δέκα τάλαντα, ποσό πάρα πολύ μεγάλο.

Στα 444 π.Χ. η Αθήνα αναλαμβάνει μια πανελλήνια επιχείρηση, για να ιδρυθεί αποικία στους Θουρίους της Κάτω Ιταλίας κοντά στα ερείπια της φημισμένης Σύβαρης, που είχε καταστραφεί στα 510. Στον αποικισμό αυτό μαζί με άλλες προσωπικότητες, όπως ο αρχιτέκτονας Ιππόδαμος ο Μιλήσιος και ο σοφιστής Πρωταγόρας, πήρε μέρος και ο Ηρόδοτος ύστερα από παράκληση του φίλου του Περικλή και γράφτηκε πολίτης των Θουρίων. Δεν μας είναι γνωστό αν έμεινε εκεί ως το τέλος της ζωής του ή ξαναπήγε στην Αθήνα. Δεν μας είναι γνωστό ούτε πότε ακριβώς πέθανε. Πάντως στο τελευταίο βιβλίο της Ιστορίας (Θ, 73) αναφέρει γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου που έγιναν το 425.

Ο ψυχικός και πνευματικός κόσμος του Ηρόδοτου διαμορφώθηκε στην Αλικαρνασσό, σε μια πόλη δωρική που δε διαφέρει όμως σε τίποτα από τις ιωνικές πόλεις, την Έφεσο και τη Μίλητο. Στη Σάμο έχει πιο έντονη επαφή με την ιωνική ζωή και τη γλώσσα. Και είναι αναμφισβήτητο "ότι το μεγάλο περιεχόμενο της ζωής του" το έδωσαν τα μακρόχρονα ταξίδια του με τον απέραντο πλούτο των παρατηρήσεων και των γνώσεων που έχει μαζέψει από αυτά.

Αλλά η παραμονή του στην Αθήνα ήταν ασφαλώς που έβαλε την τελική σφραγίδα στο πνεύμα του. Η Αθήνα του Περικλή ήταν μια πόλη, που τότε κόχλαζε κυριολεκτικά από δημιουργικότητα και όπου οι καινούριες ιδέες διασταυρώνονταν αδιάκοπα. Μ' αυτήν την προετοιμασία ο Ηρόδοτος μπόρεσε να μας παραδώσει την ιστορία του.

Στα αλεξανδρινά χρόνια (323-30 π.Χ.) οι φιλόλογοι της εποχής χώρισαν την αφήγηση του Ηρόδοτου σε εννέα βιβλία, ίσα περίπου σε έκταση, και σε κάθε βιβλίο έβαλαν και το όνομα μιας από τις εννέα Μούσες. Ο ίδιος ο Ηρόδοτος όμως χωρίζει την Ιστορία του σε λόγους, λύδιος λόγος για την ιστορία των Λυδίων, αιγύπτιος λόγος για την ιστορία των Αιγυπτίων κτλ.

Σ' ένα προοίμιο μεστό από νόημα ο Ηρόδοτος μας δείχνει πάνω σε τι γραμμές κινήθηκε: εκθέτει στο βιβλίο του τους καρπούς της έρευνάς του, όχι φαντασίες και μύθους, έπειτα θα διηγηθεί πράξεις ανθρώπων, τρίτο, με την διήγησή του θέλει να εξουδετερώσει όσο μπορεί τον χρόνο που καταλύει και σβήνει τα πάντα, τέταρτο, θα εκθέσει κατορθώματα τόσο των Ελλήνων όσο και των βαρβάρων και πέμπτο θα παρουσιάσει την αιτία της παλιάς διαμάχης τους.

 Ο Ηρόδοτος, με το πλήθος τις πληροφορίες που μαζεύει, ικανοποιεί την φιλομάθεια την δική του και των ομοεθνών του. Παράλληλα εξιστορεί και την επέκταση των Περσών στην Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη. Αυτά όμως τα δύο θέματα έχει την ικανότητα ο Ηρόδοτος να τα ενοποιήσει μέσα στο έργο του και να τα οδηγήσει στη συναρπαστική αφήγηση του αγώνα των Ελλήνων κατά των Περσών, που κατέληξε στη νίκη της ελευθερίας πάνω στη δύναμη της σκλαβιάς και της καταπίεσης.
Πολύ ψηλά μέσα στο έργο του Ηρόδοτου τοποθετείται η ιδέα της ελευθερίας. Η ελευθερία είναι ο ελληνικός τρόπος ζωής, αντίθετος με την ανατολίτικη νοοτροπία της υποταγής στον αφέντη. Έχει και η ελευθερία βέβαια τον αφέντη της, μα τον ορίζει ο ίδιος ο ελεύθερος άνθρωπος και είναι μόνο ο νόμος. Πίστευε επίσης ότι αυτό που συμβαίνει είναι πεπρωμένο και θα ξαναγίνει οπωσδήποτε. Πώς; Με την συνεργασία δύο δυνάμεων, της μοίρας αλλά και του ανθρώπου.
 

Μια άλλη ιδέα που διαπερνά το έργο από την αρχή μέχρι το τέλος είναι αυτή που εκφράζεται στο περιστατικό με τον Κροίσο: καθετί που ξεπερνά τα ανθρώπινα μέτρα προκαλεί την αγανάκτηση του θείου και μαζί την σίγουρη καταστροφή. Τα παραδείγματα μας τα δίνουν ο Κροίσος, ο Πολυκράτης της Σάμου, ο Ξέρξης. Αυτοί, περήφανοι για την μεγάλη τους δύναμη διαπράττουν την ύβρη, που τιμωρούν οι θεοί.

Ο Ηρόδοτος δεν φαίνεται να στηρίχτηκε σε συγγραφείς πριν από αυτόν, κι όπου αναφέρει κάποιον από αυτούς, δεν διστάζει να τον ελέγξει, όπως κάνει με τον Εκαταίο τον Μιλήσιο. Αυτός έχει το δικό του υλικό και την δική του μέθοδο εργασίας που μας την φανερώνει ο ίδιος: παρατήρηση, κρίση και έρευνα. Όσα προέρχονται από τον τρόπο αυτόν επιβεβαιώθηκαν και επιβεβαιώνονται από την έρευνα. Παραθέτει όμως και πληροφορίες που του δίνουν άλλοι. Αυτές δεν μπορεί να τις ελέγξει, αλλά και δεν θέλει να τις θυσιάσει. Αφήνει να τις χαρούμε και να τις κρίνουμε εμείς.

Σαν ιστορικός ο Ηρόδοτος ασφαλώς επηρεάζεται από την εποχή του. Έχει όμως το γνήσιο επιστημονικό πνεύμα, όταν μένει κοντά στα πράγματα πάντοτε κι επιδιώκει την προσωπική αντίληψη και γνώση. Δεν βιάζεται να βγάλει συμπεράσματα, κάποτε αρκείται να παραθέσει τις διαφορετικές απόψεις. Έχει την νηφαλιότητα και την ευρύτητα της σκέψης του αληθινού επιστήμονα και ξέρει σε μια συγκεκριμένη περίπτωση να βλέπει την εφαρμογή ενός κανόνα. Σαν άνθρωπος έχει αυτούς που τον συμπαθούν και αυτούς που δεν τον θέλουν. Ο Ηρόδοτος γράφει: εδώ είμαι υποχρεωμένος να εκφράσω μια γνώμη που μπορεί να προκαλέσει την ζήλια των πιο πολλών ανθρώπων, όμως εκείνο που πιστεύω αληθινό δεν θα το κρύψω.

Εκτός από ιστορικός, είναι και αφηγητής δεινός, που συναρπάζει τον αναγνώστη. Ένα έξοχο παράδειγμα αποτελεί η ιστορία του γιου του Κροίσου Άτη και του Άδραστου.

Ο Ηρόδοτος μας χάρισε ένα σπουδαίο έργο που αποτελεί ένα ακόμα επιβλητικό μνημείο κοντά στα άλλα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Για το έργο αυτό δίκαια ο διάσημος ρωμαίος συγγραφέας και πολιτικός Κικέρωνας τον ονόμασε "πατέρα της Ιστορίας".

[vasilis]

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ

 

 Η ευρύτερη και φαεινότερη ιατρική διάνοια, ο δημιουργός της επιστημονικής ιατρικής.

Γεννήθηκε στην Κω το 460 π.Χ. και έζησε μέχρι το 377 π.Χ. Ξεχώρισε την ιατρική από τη θρησκεία και τη μαγεία. Στις θεωρητικές του αντιλήψεις είχε ως βάση τις επισταμένες παρατηρήσεις που έκανε πάνω στους ασθενείς. Υποστήριξε ότι οι ασθένειες οφείλονται σε παθολογικές διαταραχές, όπως επέρχονται στους χυμούς του σώματος. Τους χυμούς τους ξεχώριζε στο αίμα, στο φλέγμα, στην κίτρινη και μαύρη χολή. Διαπίστωσε πως, επί όσο διάστημα υπάρχει φυσιολογική σχέση ανάμεσα στους χυμούς αυτούς, ο οργανισμός λειτουργεί κανονικά. είναι υγιής. Αντίθετα, στις περιπτώσεις που διαταράσσεται η ισορροπία, επέρχονται διαταραχές στη φυσιολογική λειτουργία. ο οργανισμός νοσεί. Διερευνούσε κάθε συνήθεια του ασθενή και ιδιαίτερα τις διαιτητικές του συνήθειες, καθώς και την ψυχική κατάσταση.

Παρακολουθούσε τις διάφορες επιδημίες που εμφανίζονταν στη διάρκεια κάθε έτους και έκανε σοβαρές παρατηρήσεις, που καταπλήσσουν σήμερα τους γιατρούς που τις μελετούν.
 

Αναγνώρισε ότι η φυματίωση (φθίση) ήταν μολυσματική αρρώστια. Περισπούδαστο είναι το βιβλίο του Ιπποκράτη με τον τίτλο Περί αέρων, υδάτων και τόπων. Σ' αυτό αναφέρεται στην επίδραση που ασκεί στον ανθρώπινο οργανισμό το κλίμα του τόπου. Παρατηρεί ότι το πιο υγιεινό κλίμα έχουν οι τόποι που ο προσανατολισμός τους είναι μεσημβρινός. Τα συγγράμματα του Ιπποκράτη μελετήθηκαν με ενδιαφέρον στη ρωμαϊκή περίοδο και αργότερα. Οι γιατροί που ακολουθούσαν τη διδασκαλία του Ιπποκράτη εκτιμούνταν περισσότερο από τους άλλους, που στηρίζονταν σε διαφορετικές αντιλήψεις τις οποίες είχε διατυπώσει ο Γερμανός γιατρός Παράκελσος. Κατά την εποχή της Αναγέννησης αναγνώρισαν οι γιατροί τη μεγάλη αξία που είχαν τα συγγράμματα του Ιπποκράτη. και επιδόθηκαν με ζήλο στη σπουδή τους. Και στην εποχή μας, που η Ιατρική, χάρη στη χρησιμοποίηση του μικροσκοπίου, των ακτίνων Ρέντγκεν, της βιοχημείας και της ανοσοβιολογίας, έχει προοδεύσει, εκτιμούνται εξαιρετικά οι αντιλήψεις του Ιπποκράτη. περί της ιατρικής

[vasilis]

ΟΜΗΡΟΣ

 Αρχαίος Έλληνας επικός ποιητής, ο μεγαλύτερος από τους ποιητές όλων των αιώνων, με τον οποίο αρχίζει η έντεχνη ελληνική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία.

Οι πληροφορίες που έχουμε για τον Όμηρο είναι ελάχιστες και αυτές ασαφείς. Τον τόπο γέννησής του διεκδικούν πολλές πόλεις όπως μας πληροφορούν οι δύο αυτοί εξάμετροι:

"Επτά πόλεις μάρνανται σοφήν διά ρίζαν Ομήρου, Κύμη, Χίος, Κολοφών, Σμύρνη, Πύλος, Άργος, Αθήνη". Πιο πιθανή πατρίδα του όμως θεωρείται η Σμύρνη, αιολική αποικία, που αργότερα προστέθηκε στην ιωνική συμπολιτεία. Η άποψη αυτή ενισχύεται από το ότι ο ποιητής γνώριζε πολύ καλά την περιοχή της, όπως αποδεικνύουν οι παρομοιώσεις που δανείζεται από την κλαγγή των κύκνων και των χηνών του Καΐστρου ποταμού, από την ορμή του Βορά και του Ζέφυρου που φυσούν από τη Θράκη, από τον ταύρο που θυσιάζεται στο Πανιώνιο. Γνώριζε ακόμα καλά τις ακτές του Αδραμυτηνού κόλπου, το όρος Ίδη, την πεδιάδα του Σκάμανδρου κ.λ.π., τα οποία είδε ο ποιητής με τα μάτια του και έγιναν θέατρα των αγώνων των ηρώων του.
 

Άγνωστο είναι το πότε έζησε ο Όμηρος. Ο ίδιος αφήνει να εννοηθεί στα ποιήματά του ότι έζησε πολύ αργότερα από τα τρωικά. Γιατί συχνά λέει ότι οι ήρωες των τρωικών ήταν κατά πολύ ανώτεροι από τους σύγχρονούς του στην ανδρεία και τη ρώμη. Κατά τον Ηρόδοτο, ο Όμηρος έζησε 400 χρόνια νωρίτερα απ' αυτόν και, σύμφωνα με τη μαρτυρία αυτή, πρέπει να έζησε κατά τα μέσα του 9ου αι. π.Χ. Τέλος η παράδοση ότι ο Όμηρος ήταν τυφλός, ίσως πρέπει να απορριφθεί, γιατί είναι ασυμβίβαστη με τη λεπτή παρατήρηση της φύσης που υπάρχει στο έργο του.

Ο Όμηρος. έγραψε: την Ιλιάδα της οποίας η υπόθεση εκτυλίσσεται σε 51 ημέρες και 15.700 στίχους. Θέμα της είναι η "μήνις του Αχιλλέως" εναντίον του Αγαμέμνονα και οι συμφορές που επακολούθησαν. Κανονικά λοιπόν έπρεπε να ονομαστεί Αχιλληίδα, επειδή όμως ο ποιητής παρεμβάλλει σ' αυτήν πολλά γεγονότα του πολέμου που έγιναν γύρω από το Ίλιο ( Τροία), γι' αυτό πήρε το όνομα Ιλιάς. Έγραψε επίσης την Οδύσσεια της οποίας τα περιστατικά διαρκούν 41 ημέρες και αναπτύσσονται σε 12.100 στίχους. Θέμα της είναι ο νόστος (επιστροφή) του Οδυσσέα από την Τροία στην Ιθάκη. Άλλα έργα που αποδίδονται στον Όμηρο είναι: οι Ομηρικοί ύμνοι, η Βατραχομυομαχία, ο Μαργίτης.

Χαρακτηριστικό της τέχνης του Όμηρου. είναι ότι τα έπη του έχουν αρχή, μέση και τέλος και ότι με τα αλλεπάλληλα επεισόδια κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του ακροατή μέχρι το τέλος. Η διήγησή του είναι ήρεμη και ευγενής. Απεικονίζει και τις πιο οικτρές σκηνές, αλλά ο ρεαλισμός του ποτέ δε γίνεται χυδαίος. Τα πρόσωπα που παρουσιάζει ενεργούν με συνέπεια προς το "ήθος" τους. Κανένα πρόσωπο δε μένει "ανηθοποίητο" μέσα στο έργο του. Γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι η ιωνική διάλεκτος, ανάμεικτη με μερικούς αιολικούς τύπους. Όπως η ζωή των ηρώων του είναι απλοϊκή και ανεπιτήδευτη, κατά τον ίδιο τρόπο και η γλώσσα του ποιητή είναι απλή και αφελής, με ιδιαίτερη προτίμηση προς την παρατακτική σύνδεση των προτάσεων. Ο αφελής όμως αυτός ποιητής έχει τόσο λεκτικό πλούτο στο έργο του, όσο κανένα άλλο ποίημα ή πεζό σύγγραμμα. Και αποδεικνύεται βαθύς γνώστης της ανθρώπινης ψυχής και ασύγκριτος παρατηρητής της φύσης και του κόσμου. Ο ομηρικός στίχος είναι ο "δακτυλικός εξάμετρος", τον οποίο ο ποιητής βρήκε προετοιμασμένο από τους παλιούς αοιδούς, αλλά τον χρησιμοποίησε με αναμφισβήτητη δεξιοτεχνία και τον αξιοποίησε όσο κανένας άλλος.

Ο θαυμασμός για τα έπη του Όμηρου διατηρήθηκε αμείωτος από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας, γι' αυτό και διδάσκεται σ' όλα τα σχολεία της Ευρώπης, ως ο μεγαλύτερος ποιητής και παιδαγωγός των αιώνων. Τα ομηρικά έπη έχουν μεταφραστεί σ' όλες τις γλώσσες του κόσμου.

[vasilis]

ΠΕΡΙΚΛΗΣ

 Ο μεγαλύτερος πολιτικός της αρχαίας Αθήνας. Ήταν γιος του Ξανθίππου, του νικητή των Περσών στη Μυκάλη (479 π.Χ.). Γεννήθηκε στην Αθήνα το 494 π.Χ. Ήταν πολύ ευφυής και εκπαιδεύτηκε από άριστους δασκάλους. Η ιδιωτική του ζωή ήταν απλή, μέτρια και λιτή. Διακρινόταν για τη μετριοφροσύνη του, καθώς και για την έλλειψη μνησικακίας προς τους υβριστές του. Απέφευγε τις θορυβώδεις διασκεδάσεις, γι' αυτό και δε σύχναζε σε συμπόσια και σε γιορτές. Ποτέ δεν έβγαινε έξω από το σπίτι του, παρά μόνο όταν πήγαινε στην Εκκλησία του Δήμου ή στην αγορά. Στο σπίτι του δεχόταν φίλους, σοφούς και καλλιτέχνες, όπως τον περίφημο αγαλματοποιό Φειδία, τους ποιητές Ευριπίδη και Σοφοκλή, τους φιλοσόφους Πρωταγόρα, Αναξαγόρα, Σωκράτη κ.ά.
Η διαγωγή αυτή έδωσε στον Περικλή μεγάλη δύναμη. Αποκλειστικά και μόνο με την ευφυΐα και τις αρετές του έγινε άρχοντας της Αθήνας. Στην αρχή τον επισκίαζε ο Κίμωνας με τα μεγάλα και λαμπρά έργα του. Αλλά μετά την εξορία του μεγάλου αυτού άνδρα, και ακόμα περισσότερο μετά το θάνατό του, έμεινε ο πρώτος στην πόλη, και την υπεροχή αυτή την κράτησε για 20 χρόνια (449 - 429 π.Χ.), κατά τα οποία στερέωσε την εξουσία της Αθήνας και την έκανε ένδοξη και ισχυρή.
 

Όταν ο Περικλής ανέλαβε την εξουσία, οι Αθηναίοι είχαν την ηγεμονία των Ελλήνων, τους οποίους ουσιαστικά κρατούσαν σε υποταγή με 15.000 περίπου ενόπλους. Ο Περικλής για να κρατά τους Έλληνες σε υποταγή, έκανε συνεχή επίδειξη δυνάμεων με το στόλο της πατρίδας του και αν κάποιος λαός έδειχνε τάση για απείθεια, τον τιμωρούσε με σκληρότητα. Έτσι, όταν το 440 π.Χ. οι σύμμαχοι των Αθηναίων επαναστάτησαν, ο Περικλής. ξεκίνησε με το στόλο αυτοπροσώπως εναντίον των επαναστατών και τους κατανίκησε. Μετά τους υποχρέωσε να κατεδαφίσουν τα οχυρώματά τους, να παραδώσουν το στόλο τους, να δώσουν ομήρους και να πληρώσουν πολεμική αποζημίωση. Θέλησε επίσης να ενισχύσει ακόμα περισσότερο τη δύναμη της Αθήνας με την εγκαθίδρυση πολυάριθμων αποικιών, οι οποίες έγιναν για την Αθήνα εμπορικές θέσεις, λιμάνια, όπου προσορμίζονταν τα πλοία της, και κυρίως φρουρές για τη φύλαξη των τόπων στους οποίους γίνονταν οι εγκαταστάσεις. Για τις έκτακτες και απροσδόκητες ανάγκες, είχε φυλαγμένα 10.000 περίπου τάλαντα στο θησαυροφυλάκιο και είχε πάντοτε 300 ετοιμοπόλεμα πλοία. Με τα μέσα αυτά εμπόδιζε κάθε επανάσταση των συμμάχων και ανάγκαζε τους Πέρσες να μην επιχειρούν τίποτε κατά της ανεξαρτησίας των ελληνικών πόλεων.

Τεράστια ποσά από τα συμμαχικά χρήματα δαπάνησε και για τον καλλωπισμό της Αθήνας. Την ανώτατη διεύθυνση για την κατασκευή των λαμπρών καλλιτεχνημάτων την ανέθεσε στον άριστο καλλιτέχνη Φειδία (438πχ-431πχ). Τότε χτίστηκε ο Παρθενώνας πάνω σε σχέδια του Ικτίνου και του Καλλικράτη και ο Μνησικλής εργάστηκε πέντε χρόνια για την ανέγερση των Προπυλαίων της Ακρόπολης. Από τα πιο πολυδάπανα και πιο εντυπωσιακά αγάλματα ήταν το χρυσελεφάντινο της Αθηνάς στον Παρθενώνα, έργο του Φειδία και το πανύψηλο χάλκινο της προμάχου Αθηνάς, ανάμεσα στα Προπύλαια και στον Παρθενώνα. Η αιχμή του δόρατος και το λοφίο του κράνους του αγάλματος αυτού ήταν ορατά από το Σούνιο. Στα διάφορα οικοδομήματα, ανάγλυφα και αγάλματα της Ακρόπολης, φαίνεται η μεγάλη υπεροχή της καλλιτεχνικής ακμής στην Αθήνα κατά την εποχή του Περικλή.

Στον Περικλή επίσης οφείλεται η ανακατασκευή του λιμανιού στον Πειραιά, ο οποίος αναπτύχθηκε σε σοβαρότατο εμπορικό κέντρο, καθώς και η συμπλήρωση των οχυρωματικών έργων του Θεμιστοκλή και του Κίμωνα με τα  μακρά τείχη, τα οποία ένωσαν την Αθήνα με τον Πειραιά. Γενική η Αθήνα κατά την εποχή του Περικλή έγινε  το εμπορικό, πνευματικό, καλλιτεχνικό κέντρο του ελληνισμού, που είχε παγκόσμια ακτινοβολία. Δικαιολογημένα η εποχή του Περικλή αποκαλείται "Χρυσός αιώνας".

Όταν κηρύχτηκε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ο Περικλής με ψυχραιμία και στρατηγικότητα χειρίστηκε την κατάσταση και τον πρώτο καιρό οι επιχειρήσεις των Αθηναίων στέφονταν με επιτυχίες. Δυστυχώς όμως κατά τον τρίτο χρόνο του πολέμου φοβερός λοιμός θέρισε την Αθήνα, τον Πειραιά και τον τόπο ανάμεσα στα δύο μακρά τείχη. Όσοι μολύνονταν από την αρρώστια δε ζούσαν περισσότερο από επτά ή το πολύ εννέα ημέρες. Και οι νεκροί ήταν πολλοί, ενώ οι γιατροί ήταν ανίκανοι να την καταπολεμήσουν. Η αρρώστια χτύπησε και τους συγγενείς του Περικλή. Από τους πρώτους πέθαναν η αδερφή του, ο πρωτότοκος γιος του και μερικοί από τους πιο αγαπημένους του φίλους. Ο μόνος που του είχε απομείνει ήταν ο δευτερότοκος γιος του Πάραλος. Αλλά ο λοιμός τον πήρε και αυτόν. Και ενώ ο Περικλής. με καρτερικότητα και θαυμαστή ψυχραιμία δεχόταν το ένα μετά το άλλο τα θανατηφόρα χτυπήματα, τη στιγμή που τοποθετούσε το νεκρώσιμο στεφάνι πάνω στον τελευταίο αυτό γιο του, έκλαψε πικρά. Παρόλα αυτά εξακολουθούσε να επαγρυπνεί για τη σωτηρία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Δεν επέζησε όμως, γιατί ο λοιμός προσέβαλε και αυτόν και τον οδήγησε στον τάφο, το 429πχ. Έτσι η Αθήνα στερήθηκε το μεγάλο της ηγέτη, τη στιγμή που τον χρειαζόταν περισσότερο από κάθε άλλη φορά

[vasilis]

ΠΛΑΤΩΝΑΣ

 Έλληνας φιλόσοφος και συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Αθήνα από γονείς ευγενείς το 427πχ. Ο πατέρας του Αρίστωνας έλεγε ότι καταγόταν από τη γενιά του Κόδρου και η μητέρα του Περικτιόνη από το Σόλωνα. Είχε δύο αδερφούς, τον Αδείμαντο και το Γλαύκωνα. Το πρώτο του όνομα ήταν Αριστοκλής. Πλάτωνας ονομάστηκε αργότερα για το ευρύ του στέρνο και το πλατύ του μέτωπο. Νέος ασχολήθηκε με την ποίηση, αλλά γρήγορα στράφηκε προς τη φιλοσοφία. Ήταν 20 χρόνων, όταν γνώρισε το Σωκράτη και έμεινε κοντά του για οκτώ ολόκληρα χρόνια, μέχρι την ώρα που ο μεγάλος δάσκαλος πέθανε (399 π.Χ.). Ο άδικος θάνατος του Σωκράτη τον έπεισε ότι η αθηναϊκή δημοκρατία είχε μεγάλα ελαττώματα και ανέλαβε το ρόλο του κοινωνικού μεταρρυθμιστή.
Μετά τη θανάτωση του Σωκράτη για λίγο καιρό κατέφυγε στα Μέγαρα, κοντά στο συμμαθητή του Ευκλείδη. Ύστερα γύρισε στην Αθήνα, όπου για 10 χρόνια ασχολήθηκε με τη συγγραφή φιλοσοφικών έργων, τα οποία φέρουν τη σφραγίδα της σωκρατικής φιλοσοφίας. Στη συνέχεια ταξίδεψε στην Αίγυπτο και στην Κυρήνη, όπου σχετίστηκε με το μαθηματικό Θεόδωρο, και τέλος στον Τάραντα της Ιταλίας, όπου γνώρισε τους πυθαγόρειους, από τη φιλοσοφική σκέψη των οποίων επηρεάστηκε αποφασιστικά.
 

  Μετά πέρασε στη Σικελία. Στην αυλή του βασιλιά των Συρακουσών Διονυσίου Α΄ γνώρισε το βασιλικό γυναικάδελφο Δίωνα, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά. Η φιλία όμως αυτή προκάλεσε τις υποψίες του Διονυσίου για συνωμοσία, γι' αυτό έδιωξε τον Πλάτωνα από τη Σικελία. Στην Αίγινα κινδύνεψε να πουληθεί ως δούλος αλλά τον εξαγόρασε ο Κυρηναίος φίλος του Αννίκερης. Επιστρέφοντας στην Αθήνα άνοιξε τη φιλοσοφική σχολή του, την Ακαδημία (387πχ). Η προσπάθεια όμως των δύο φίλων να προσηλυτίσουν στις ιδέες τους το νέο ηγεμόνα Διονύσιο Β΄ απέτυχαν. Για τρίτη φορά ήρθε στην αυλή των Συρακουσών το 361, με σκοπό να συμφιλιώσει το Δίωνα με το Διονύσιο. Αυτή τη φορά κινδύνεψε και η ζωή του. Τον έσωσε η επέμβαση του πυθαγόρειου Αρχύτα. Αλλά ο Δίωνας δε γλίτωσε. Δολοφονήθηκε το 353. Έτσι ο Πλάτωνας. έχασε τον άνθρωπο στον οποίο στήριξε τις ελπίδες του για την επιβολή των πολιτικών του ιδεών. Από τότε ο Πλάτωνας. και μέχρι το θάνατό του, το 347πχ, ασχολήθηκε με τη διδασκαλία και με τη συγγραφή έργων φιλοσοφικών.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα έργα του Πλάτωνα είναι 36 και όλα, εκτός από την "Απολογία", διαλογικά. Και στη συγγραφή ο φιλόσοφος μιμήθηκε τη διδασκαλία του Σωκράτη, ο οποίος δίδασκε διαλογικά. Οι διάλογοί του επιγράφονται με το όνομα κάποιου από τα διαλεγόμενα πρόσωπα, π.χ. "Τίμαιος", "Γοργίας", "Πρωταγόρας" κ.λ.π. Τρεις μόνο διάλογοι, το "Συμπόσιο", η "Πολιτεία" και οι "Νόμοι" τιτλοφορούνται από το περιεχόμενό τους. Σ' όλους τους διαλόγους τη συζήτηση διευθύνει ο Σωκράτης. Στους παλαιότερους διαλόγους διατηρεί την εικόνα του πραγματικού Σωκράτη, ενώ στους νεότερους κάτω από το πρόσωπο του δάσκαλου κρύβεται ο ίδιος ο μαθητής. Το σύνολο του πλατωνικού έργου διακρίνεται σε τρεις περιόδους με βάση τη χρονολογική σειρά:

α) Περίοδος της νεότητας (400 - 387 π.Χ.): Σ΄ αυτήν ανήκουν: Απολογία, Κρίτων, Χαρμίδης, Πρωταγόρας, Λάχης, Ευθύφρων, Ιππίας Μείζων, Ιππίας Ελάσσων, Ίων, Λύσις.
β) Περίοδος ωριμότητας (386-367). Σ' αυτήν ανήκουν: Μενέξενος, Κρατύλος, Ευθύδημος, Γοργίας, Μένων, Παρμενίδης, Φαίδων, Φαίδρος, Πολιτεία, Συμπόσιον, Θεαίτητος.
γ) Περίοδος γηρατειών (366-348). Περιλαμβάνονται: Σοφιστής, Πολιτικός, Φίληβος, Κριτίας, Τίμαιος, Νόμοι, 7η επιστολή.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ

Η πλατωνική φιλοσοφία είναι ιδεοκρατική. Εισάγει δηλ. τη θεωρία των ιδεών, οι οποίες κατά τον Πλάτωνα είναι οι γενικοί και αιώνιοι τύποι των πραγμάτων, οι ουσίες που γίνονται αντιληπτές μόνο με το λογικό και όχι με την αίσθηση. Τα αισθητά τα θεωρεί είδωλα των ιδεών. Έτσι αναγνωρίζει δύο κόσμους, τον αισθητό, ο οποίος διαρκώς μεταβάλλεται και βρίσκεται σε ασταμάτητη ροή, κατά τον Ηράκλειτο, και το νοητό κόσμο, τον αναλλοίωτο, δηλ. τις ιδέες, οι οποίες υπάρχουν σε τόπο επουράνιο. Αυτές είναι τα αρχέτυπα αυτού του ορατού κόσμου, τα αιώνια πρότυπα και παραδείγματα.

Στην ψυχή διακρίνει τρία μέρη, το λογιστικό, το θυμοειδές και το επιθυμητικό. Γι' αυτό και αναγνωρίζει τρεις αρετές, τη σοφία, την ανδρεία και τη σωφροσύνη, η καθεμία από τις οποίες αντιστοιχεί και σε ένα από τα τρία μέρη της ψυχής. Τις τρεις αυτές αρετές της ψυχής τις παραλληλίζει με τις τρεις χορδές της λύρας, την υπάτη, τη μέση και τη νήτη. Αλλά οι τρεις αυτές αρετές πρέπει να αναπτύσσονται αρμονικά, ώστε το λογιστικό ως θείο να κυβερνά, το θυμοειδές να υπακούει σ' αυτό ως βοηθός, και τα δύο μαζί να διευθύνουν το επιθυμητικό, για να μην επιχειρεί να άρχει αυτό, αφού είναι το πιο άπληστο και το κατώτερο μέρος της ψυχής. Από την αρμονική ανάπτυξη των τριών αρετών αποτελείται η δικαιοσύνη, η οποία είναι αρμονία των τριών άλλων αρετών.

Επειδή και η πόλη αποτελεί μία μεγέθυνση του ανθρώπου, διακρίνει και σ' αυτήν τρία γένη: το βουλευτικό, το πολεμικό και το χρηματικό, τα οποία αντιστοιχούν προς τα τρία μέρη της ψυχής. Όπως στον άνθρωπο, έτσι και στην πόλη πρέπει να υπάρχει η δικαιοσύνη, δηλ. η αρμονία, που πετυχαίνεται, όταν και στην πόλη το καθένα από τα γένη εκτελεί το δικό του έργο και δεν επιδιώκει τα ξένα.

Η επίδραση του φιλοσόφου αυτού υπήρξε πάρα πολύ μεγάλη. Η ιστορία της φιλοσοφίας μέχρι τον Κικέρωνα είναι γεμάτη από αυτόν και είτε αμφισβητεί είτε ακολουθεί τη διδασκαλία του. Οι πατέρες της εκκλησίας από αυτόν δανείζονται ιδέες και επιχειρήματα και τον θεωρούν τον πιο σημαντικό αντιπρόσωπο της ανθρώπινης φιλοσοφίας. Αλλά και η νεότερη φιλοσοφική σκέψη δεν έμεινε ανεπηρέαστη από τον Πλάτωνα. Τα διάφορα φιλοσοφικά συστήματα ή προσπαθούν να ανατρέψουν τις ιδέες του ή οικοδομούν πάνω σ' αυτές.

[vasilis]

ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ

 

  Μεγάλος Έλληνας μαθηματικός και φιλόσοφος, αρχηγός αρχαίου θρησκευτικού και πολιτικού κινήματος. Γιος του Μνήσαρχου και της Πυθαΐδας, γεννήθηκε το 580 π.Χ. στη Σάμο και πέθανε γύρω στα 490 π.Χ. στο Μεταπόντιο της Κάτω Ιταλίας. Το όνομά του, μάλλον το οφείλει στην Πυθία, η οποία είχε προβλέψει τη γέννησή του και τη σοφία του, όταν ρωτήθηκε σχετικά από το Μνήσαρχο.
Μολονότι η προσωπικότητα και το έργο του Πυθαγόρα υπήρξαν τόσο σημαντικά στην αρχαία Ελλάδα, εξαιτίας της μυστικότητας με την οποία περιβαλλόταν η διδασκαλία του, δεν έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες για τη ζωή του. Λέγεται ότι ήταν μαθητής του φιλόσοφου Φερεκύδη στη Λέσβο και του Θαλή και Αναξίμανδρου στη Μίλητο.
 

 Είναι βέβαιο ότι έμεινε 22 χρόνια στην Αίγυπτο κοντά στους ιερείς της Μέμφιδας, της Ηλιούπολης και της Διόσπολης. Όταν όμως ο βασιλιάς των Περσών Καμβύσης κατέλαβε την Αίγυπτο, ο Πυθαγόρας. μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στη Βαβυλώνα και έτσι είχε την ευκαιρία να συναναστραφεί και με τους Πέρσες μάγους. Ελευθερώθηκε μετά από 12 χρόνια με τη μεσολάβηση του Έλληνα προσωπικού γιατρού του βασιλιά Δημοκήδη. Λέγεται ακόμα ότι πήγε και στην Ινδία, και μυήθηκε εκεί στα τελετουργικά των Βραχμάνων, στους ναούς σπηλιές της Ελόρα και της Ελεφάντα. Αυτές οι σπηλιές, απ ότι λέγετε πήγαιναν μέχρι το Θιβέτ, περνώντας, μέσα από κανάλια ανάμεσα από διάφορες μυστηριακές σχολές. Επίσης του είχαν δώσει το όνομα Γιαβαντσάρια ή Γιουναντσάρια, δηλαδή Ίωνας Δάσκαλος και ήταν ο πρώτος μη-Βραχμάνος που έγινε δεκτός στα Ινδικά μυστήρια. Αυτό μπορεί να είναι πιθανό, αν λάβουμε υπ όψιν μας ότι στη σχολή του, στο Κρότωνα, ήταν πολύ Ινδοί. Eπέστρεψε στη Σάμο σε ηλικία πλέον 56 χρόνων. Αλλά και στη Σάμο δεν έμελλε να παραμείνει αρκετά, γιατί ο τύραννος Πολυκράτης διοικούσε απολυταρχικά την πατρίδα του. Έφυγε λοιπόν και εγκαταστάθηκε στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας, όπου μαζί με άλλους ομόφρονές του ίδρυσε σχολή. Οι ιδέες του έκαναν ξεχωριστή εντύπωση, κυρίως στους νέους, και γρήγορα οδηγήθηκε στο δικαστήριο με την κατηγορία της διαφθοράς των νέων και της αθεΐας, όπου όμως τελικά αθωώθηκε. Σχετικά με το θάνατό του, κατά μία άποψη πέθανε εξόριστος στο Μεταπόντιο, κατ' άλλη όμως σκοτώθηκε σε μια επιδρομή των δημοκρατικών κατά της σχολής με αρχηγό τον Κόνωνα. Πάντως είναι βέβαιο ότι η σχολή του Πυθαγόρα. στον Κρότωνα έκλεισε για πολιτικούς λόγους και πολλοί από τους μαθητές του σκοτώθηκαν.

Η ιδιόρρυθμη φιλοσοφία του και ο αυστηρός τρόπος ζωής του δεν άργησαν να δημιουργήσουν αρκετούς θρύλους γύρω από το πρόσωπό του. Έτσι αναφέρεται πως κάποτε, όταν περνούσε μαζί με συντρόφους του τον ποταμό Κάσα, άκουσε από το ποτάμι μια μεγάλη φωνή: "Πυθαγόρα, χαίρε". Λέγεται επίσης ότι φάνηκε να συνομιλεί με μαθητές του την ίδια μέρα και ώρα στο Μεταπόντιο και στον Κρότωνα. Ακόμα, πως, όταν του επιτέθηκε ένα θανατηφόρο φίδι στην Τυνησία, το δάγκωσε και το σκότωσε.

Η εισδοχή των νέων μαθητών στη σχολή του Πυθαγόρα. γινόταν μετά από αυστηρή και πολύχρονη άσκηση. Ο υποψήφιος έπρεπε να παραμένει σιωπηλός, να είναι εγκρατής, να έχει ισχυρό χαρακτήρα. Ταυτόχρονα ήταν απαραίτητο να συνδέεται με στενή φιλία με τους άλλους μαθητές. Ο Πυθαγόρας. υποστήριζε ότι "φίλος εστίν άλλος εγώ" και "φιλίαν τ' είναι εναρμόνιον ισότητα". Διάφορα ρητά ήταν γραμμένα στις αίθουσες της σχολής, όπως "επί χοίνικος μη καθίζειν" (να μη φροντίζεις για το μέλλον), "τας λεωφόρους μη βαδίζειν" (να μην παρασύρεσαι από τη γνώμη του πλήθους, αλλά μόνο τη γνώμη των "επαϊόντων" να θεωρείς σεβαστή). Πριν από το βραδινό τους ύπνο, οι μαθητές έπρεπε να ελέγχουν όσα έγιναν ή δεν έγιναν κατά την ημέρα που πέρασε. Γενικά όμως η ηθική διδασκαλία των Πυθαγορείων περιέχεται μέσα σε 71 στίχους που είναι γνωστοί ως "χρυσά έπη" του Πυθαγόρα.

 Στους στίχους αυτούς υπάρχουν προτροπές για σεβασμό στους θεούς και στους γονείς, για εγκράτεια "κρατείν δ' ειθίζεο γαστρός μεν πρώτιστα και ύπνου, λαγνείης τε και θυμού", για σωφροσύνη "βουλεύου δε προ έργου, όπως μη μωρά πέληται. Δειλού τοι πράσσειν τε λέγειν τ' ανόητα προς ανδρός. Αλλά τα δ' εκτελέειν, α σε μη μετέπειτ' ανιήσει" (να σκέφτεσαι πριν από κάθε σου πράξη, για να μην κάνεις ανοησίες. Είναι γνώρισμα του δυστυχισμένου ανθρώπου να κάνει και να λέει ανοησίες. Αλλά να πράττεις εκείνα για τα οποία δε θα μετανιώσεις).
Ο Πυθαγόρας επιπλέον πίστευε στη μετεμψύχωση, επηρεασμένος μάλλον από την αιγυπτιακή διδασκαλία ή την Ινδικη. Παραδεχόταν ότι η ουσία των όντων είναι οι αριθμοί και ότι το Σύμπαν προήλθε από το χάος και απέκτησε μορφή με το μέτρο και την αρμονία, γι' αυτό και πρώτος το ονόμασε "κόσμο", δηλαδή τάξη και αρμονία.
 

 Κατά τη γνώμη του, οι αριθμοί είναι αυτή η ίδια η ουσία του κόσμου και όχι απλώς σύμβολα ποσοτικών σχέσέων, γι' αυτό και είναι ιεροί. Η μονάδα (1) συμβολίζει το πνεύμα, τη δύναμη εκείνη από την οποία προέρχεται το παν. Η δυάδα (2) δείχνει τις δύο μορφές της ύλης - Γη και Νερό. Η τριάδα (3) φανερώνει το χρόνο στις τρεις του διαστάσεις - παρόν, παρελθόν, μέλλον κ.ο.κ. Η κατανόηση των κοσμικών φαινομένων ήταν δυνατή με τη αριθμολογία, τη γεωμετρία και τη μουσική. Κατά το Διογένη το Λαέρτιο ο Πυθαγόρας θεωρούσε ως αρχή όλων των πραγμάτων τη μονάδα. Από τη μονάδα προερχόταν η αόριστη δυάδα με την εκδήλωση της μονάδας και ως ύλης. Από τη μονάδα και την αόριστη δυάδα γίνονταν οι αριθμοί. Από τους αριθμούς τα σημεία. Από αυτά οι γραμμές, από τις οποίες σχηματίζονται τα επίπεδα, και από αυτά τα στερεά.

Από τα τελευταία τα αισθητά σώματα, με τα τέσσερα στοιχεία φωτιά, νερό, γη, αέρας που μεταβάλλονται και που με την αλλαγή τους γίνεται ο κόσμος έμψυχος, νοερός, σφαιροειδής, που περιέχει στο μέσο του τη Γη". Επίσης στους Πυθαγόρειους πρέπει να οφείλεται η γνώμη ότι η Γη στρέφεται γύρω από τον άξονά της και ταυτόχρονα γύρω από τον Ήλιο. Η ταχύτατη κίνηση όλων των ουράνιων σφαιρών δημιουργεί ήχους και οι τελευταίοι την αρμονία. Αρμονία επίσης για το σώμα είναι η ψυχή, η οποία διατηρεί κάποια συμμετρία ανάμεσα στο υλικό και το πνευματικό στοιχείο του ανθρώπου. Η ψυχή έχει τις ιδιότητες της ταυτότητας, της ετερότητας, της στάσης και της κίνησης (τετρακτύς).

Πυθαγόρειος πίνακας ή άβακας ονομάζεται ο πασίγνωστος πίνακας πολλαπλασιασμού, δηλαδή η εύρεση του γινομένου των πρώτων εννέα μονοψήφιων αριθμών, ο οποίος επίσης επινοήθηκε κατά την παράδοση από τον Πυθαγόρα.

Αλλά και οι κοινωνικές και πολιτικές αντιλήψεις του μεγάλου αυτού φιλοσόφου δεν υπήρξαν λιγότερο σημαντικές. Θεωρεί ύψιστες αρετές τη σωφροσύνη, τη δικαιοσύνη και την ανδρεία. Κατά τη γνώμη του, η σωφροσύνη αποτελεί το μέτρο αρετής ενός ανθρώπου, η δικαιοσύνη είναι αρετή που υπάρχει σε μια κοινωνία και η ανδρεία είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να αποκτηθούν οι δύο προηγούμενες. Για τον Πυθαγόρα. αυτά δεν ήταν μόνο θεωρία, αλλά ο ίδιος προσπάθησε να τα πραγματώσει στον Κρότωνα. Πίστευε πως κατά την αρχή της δικαιοσύνης τα πράγματα όλα πρέπει να ήταν κοινά και ο καθένας να θεωρεί και δικό του και ξένο οτιδήποτε. Αυτό κυρίως εφαρμόστηκε, όπως αναφέρθηκε, στη σχολή του.

ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟ ΘΕΩΡΗΜΑ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

  Κάθε τριάδα (χ,ψ,ζ) αριθμών που επαληθεύουν τη σχέση χ2+ψ2=ζ2 (Υποτείνουσα2 = πρώτη πλευρά2 + δεύτερη πλευρά2), αποτελούν δηλ. πλευρές ορθογώνιου τριγώνου, σύμφωνα με τη σχέση του Πυθαγόρα (πυθαγόρειο θεώρημα). Ο αρχαίος μαθηματικός Διόφαντος έδωσε πρώτος αυτός τύπους για τον προσδιορισμό τέτοιων τριάδων πυθαγόρειων αριθμών, που είναι: χ=μ2-42, ψ=2μ.ν και ζ=μ2+ν2, όπου μ,ν ακέραιοι αριθμοί μ>ν. Μια τέτοια τριάδα αποτελούν οι αριθμοί 3,4,5