ΣΑΠΦΩ Η 10η ΜΟΥΣΑ

[SoFiA24]

     Η Σαπφώ έζησε και άκμασε στην προ-κλασσική περίοδο, στις αρχές του 6oυ αιώνα π.Χ. (~580) κυρίως στην πρωτεύουσα του νησιού της Λέσβου, όπου τότε άκμαζαν οι τέχνες κι ο πολιτισμός. Το πιθανότερο είναι ότι γεννήθηκε λίγα χρόνια πριν, στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, του 7ου, γύρω στα 630-620 π.Χ., στην Ερεσό.
         
         Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες μορφές της Αρχαίας Λυρικής ποίησης, μαζί με τον Αλκαίο κι ίσως κι ένα - δύο άλλους, όπως τον Αρχίλοχο, τον Ανακρέοντα. Σίγουρα η διασημότερη ποιήτρια του αρχαίου ελληνικού κόσμου, κι όχι μόνο.  Αγαπούσε ιδιαίτερα τη μουσική και την ομορφιά κάθε μορφής. Πολλοί την έχουνε αποκαλέσει "δέκατη μούσα" ή και "θνητή μούσα" (μάλλον της λυρικής και την ερωτικής ποίησης), ο Πλάτωνας την έχει αποκαλέσει σοφή (σύμφωνα με την Ποικίλη ιστορία του Αιλιανού Κλαύδιου), κι ο Οράτιος στη 2η ωδή του μας λέει ότι κι οι νεκροί ακόμα ακούνε με θαυμασμό τα τραγούδια της σε ιερή σιγή στον κάτω κόσμο.

          Κόρη αριστοκρατικής οικογένειας και συγκεκριμένα του Σκαμανδρώνυμου και της Κλείδας, είχε τρεις αδελφούς, τον Λάριχο, τον Χάραξο και τον Ευρύγιο. Ο Λάριχος ήταν οινοχόος στο πρυτανείο της πόλης, ενώ ο Χάραξος έφυγε στην Αίγυπτο για εμπόριο, όπου ερωτεύτηκε την όμορφη Ροδώπη και της εξαγόρασε την ελευθερία της αρκετά ακριβά. Κι η Σαπφώ τον μαλώνει γι αυτό σε κάποιο τραγούδι της. Το Βυζαντινό λεξικό της Σούδας αναφέρει ότι παντρεύτηκε τον Ανδριώτη Κερκύλα, αλλά οι σοβαρότερες πηγές δεν το αναφέρουν αυτό. Σίγουρα απόκτησε μια κόρη που ονόμασε Κλείδα.

           Η Σαπφώ έζησε μέσα σε μια εποχή αλλαγών. Άκμαζαν οι αποικίες, η δημοκρατία ανταγωνιζόταν την τυραννία σε αρκετές πόλεις και τα πολιτικά ζητήματα ενδιέφεραν αρκετά κι επηρέαζαν τις ζωές των ανθρώπων. Η Σαπφώ ταξίδεψε στη Σικελία κι έμεινε λίγα χρόνια στις Συρακούσες, γύρω στο 600 π.Χ. (603-595?), με πιθανότερη αιτία την απομάκρυνσή της  από τις πολιτικές αναταραχές στη Μυτιλήνη. Επιστρέφει στην πατρίδα της γύρω στο 590-580 π.Χ. μετά την κατάλυση της τυραννίας, επί Πιττακού του Μυτιληναίου.

               Είχε διαδοθεί αρκετά ένας θρύλος ότι αυτοκτόνησε πέφτοντας στη θάλασσα από ένα ακρωτήρι της Λευκάδας, για τα όμορφα μάτια ενός νέου που λεγόταν Φάων. Δεν φαίνεται όμως να αληθεύει ούτε αυτός ο μύθος, μάλλον οφείλεται στην παρερμηνεία κάποιου ποιήματός της, όπου η Σαπφώ εξυμνεί την ομορφιά του Φάωνος, ακόλουθου της Αφροδίτης.

Μετά το θάνατό της οι Μυτιληνιοί έκοψαν νόμισμα με τη μορφή της. Στις Συρακούσες κατασκεύασαν κενοτάφιο σε ανάμνησή της. Όλος σχεδόν ο αρχαίος κόσμος την είπε δεκάτη των Μουσών και θνητή Μούσα και σε αρκετές ελληνικές πόλεις στήθηκαν εικόνες της προτομής της.

Η ιδιωτική της ζωή έχει συζητηθεί πολύ, αλλά δεν υπάρχουν αρκετές αξιόπιστες πληροφορίες  που θα οδηγήσουν σ'ενα ασφαλές συμπέρασμα. Έχει αναφερθεί ότι είχε ερωτευτεί γυναικεία πρόσωπα στο περιβάλλον της, και ιδιαίτερα την Ατθίδα, την Τελέσιππα και την Μεγάρα. Έχουν αναφερθεί επίσης ως μαθήτριές της]

[SoFiA24]

Έγραψε κυρίως ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια.

Οι Αλεξανδρινοί γραμματικοί είχαν κατατάξει τα ποιήματά της σε εννιά βιβλία, κυρίως με βάση το μέτρο τους. Το πρώτο με τους ύμνους και το τελευταίο με τα επιθαλάμια.

Υπολογίζεται ότι το σύνολο των ποιημάτων της ήταν περίπου όσο η μισή Ιλιάδα.

Στην Ελλάδα έχουν διασωθεί ελάχιστα ποιήματά της. Ιδιαίτερα ένας κλητικός ύμνος, η γνωστή ωδή στην Αφροδίτη, όπου παρακαλεί τη θεά να την βοηθήσει στον έρωτα που την βασανίζει, αλλά και το απόσπασμα που διέσωσε ο Ψευδολογγίνος, μια εξαιρετική έκφραση ερωτικού βιώματος - κατά τον ίδιο - όπου περιγράφει τη λύπη της όταν κάποιο κορίτσι έφευγε από την σχολή ή τον κύκλο της. Και τα δύο ποιήματα είναι στην αιολική διάλεκτο και χρησιμοποιούν την σαπφική στροφή.  Από το 1897 όμως άρχισαν να βρίσκονται αιγυπτιακοί πάπυροι με αρκετά νέα αποσπάσματα, και το 1927 ανακαλύφθηκαν τέσσερις στροφές πάνω σε όστρακο, στο οποίο περιγράφεται και ιερό κείμενο που πιθανώς βρισκόταν στην Κρήτη.

Πραγματεύεται κυρίως θέματα που αφορούν τη σχολή της, τις μαθήτριες της, κι εκτός από τα επιθαλάμια, τα περισσότερα είναι πολύ ιδιωτικά. Εκφράζει ελεύθερα τα αισθήματά της, τις αγάπες, τις χαρές και τις λύπες της.

Τα επιθαλάμιά της διακρίνονται για την απλότητα και την ομορφιά του λόγου τους. Οι περιγραφές της είναι απλές και την ίδια στιγμή γεμάτες από συναίσθημα .

Η ιδιαίτερη τοπική της διάλεκτος που χρησιμοποιεί κάνει τα κείμενά της πολύ μελωδικά

[SoFiA24]

Κλεις αγαπάτα

" 'Εστι μοι κάλα παις χρυσέοισιν ανθέμοισιν εμφέρην έχουσα μορφάν, Κλεις αγαπάτα. Αντί τας εγώ υδε Λυδίαν παιάσαν ουδ' Εράνναν "

έχω μια όμορφη κόρη που μοιάζει σαν να φορεί χρυσά λουλούδια, την αγαπημένη Κλείδα. Δεν την αλλάζω με τη Λυδία ολόκληρη ούτε με την Εράννα (Μυτιλήνη?)

[SoFiA24]

Κέλομαί σε Γογγύλα

Κέλομαί σε Γογγύλα
Πέφανθι λάβοϊσά μα
Γλακτίν αν σε δηύτε πόθος
αμφιπόταταϊ.
ταν καλάν α γαρ κατάγωγις αυτά
απτόαισ' ιδοϊσαν, εγώ δε χαίρω,
και γαρ αύτα δη τόδε μέμφεταί σοι
Κυπρογένηα.

Σε φωνάζω Γογγύλα Φανερώσου πάλι κοντά μου. Το χιτώνα τον άσπρο σαν το γάλα όταν φοράς, νά 'ξερες τους πόθους που σε τριγυρίζουν ! όμορφη, και πώς χαίρομαι που δεν είμαι εγώ, μα η ίδια η Κυπρογένητη (Αφροδίτη) που σε μαλώνει.

(μελλοποιήθηκε από τον Μάνο Χατζηδάκι και τραγουδήθηκε από αρκετές γνωστές γυναικείς φωνές) [/i]

[SoFiA24]

Ατ8ίδα

Σαν άνεμος μου τίναξε ο έρωτας τη σκέψη
σαν άνεμος που σε βουνό βελανιδιές λυγάει.
'Ηρθες, καλά που έκανες, που τόσο σε ζητούσα
δρόσισες την ψυχούλα μου, που έκαιγε ο πόθος.

Από το γάλα πιο λευκή
απ' το νερό πιο δροσερή
κι από το πέπλο το λεπτό, πιο απαλή.
Από το ρόδο πιο αγνή
απ' το χρυσάφι πιο ακριβή
κι από τη λύρα πιο γλυκιά, πιο μουσική...

(επίσης μελλοποιημένο σε γνωστό τραγουδάκι - τραγουδήθηκε από την Α. Κανελίδου)