ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥ ΚΟΚΤΟ

[tristana]

Οι ελληνικοί μύθοι του Κοκτό


Της ΠΑΡΗΣ ΣΠΙΝΟΥ (spinou@enet.gr)


«Ζαν ο Ελληνας», έτσι υπέγραφε ο Ζαν Κοκτό τα γράμματά του προς τον φίλο του, πρόξενο Νικόλα Σαράφογλου. Μάλιστα, όταν διακοσμούσε το θέατρο του Καπ-ντ' Αϊγ, εμπνευσμένο απευθείας από το ιερό των Δελφών, θέλησε να δημιουργήσει αυθεντική ελληνική ατμόσφαιρα.


 
Γι' αυτό ζήτησε από τον φίλο του να του μεταφράσει στα γαλλικά αρχαιοελληνικά ποιητικά κείμενα και να του τα διαβάζει ενόσω αυτός δούλευε.

Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, κινηματογραφιστής, ζωγράφος, ο κοσμοπολίτης διανοούμενος, «ο διαβολικός ακροβάτης της τέχνης», όπως τον έχει χαρακτηρίσει ο Μάνος Χατζιδάκις, ο «μαθητής» του Πικάσο, το αποκούμπι της Εντίθ Πιαφ, ο Ζαν Κοκτό ηγήθηκε της χρυσής εποχής της γαλλικής πρωτοπορίας. «Ο ποιητής, όπως ο παλιάνθρωπος, πρέπει να είναι ικανός για καθετί», πίστευε ο ίδιος.

 
Η ελληνική αρχαιότητα ήταν γι' αυτόν σταθερή πηγή έμπνευσης και η Ελλάδα, την οποία επισκέφθηκε τρεις φορές, μια «ιδέα». Επιδόθηκε στην ανάπλαση των μύθων αναζητώντας την προσωπική του μυθολογία αλλά και τη λύση στα ερωτήματα της ίδιας του της ύπαρξης. Ταυτίστηκε με τον Ορφέα, ενώ για την Αντιγόνη έλεγε: «Είναι η αγία μου, το ένστικτο με σπρώχνει πάντα ενάντια στο νόμο»!

Τη σχέση του Κοκτό με την Ελλάδα, μέσα από το εικαστικό του έργο, θα αναδείξει πρώτη φορά η θεματική έκθεση που εγκαινιάζεται στις 18 Μαΐου στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, σε συνεργασία με την Εταιρεία Ανάπτυξης Δραστηριοτήτων Ψυχαγωγίας και με τη χορηγία του Ιδρύματος Focus on Hope της Νάνας Μούσχουρη, που έχει σκοπό την ενθάρρυνση της νεανικής δημιουργίας αλλά και τις πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ των χωρών.

Ολα ξεκίνησαν όταν η διάσημη τραγουδίστρια γνώρισε την Καρόλ Βεσβελέρ, κόρη παλιού φίλου και μαικήνα του Ζαν Κοκτό, η οποία κληρονόμησε το έργο του και έγραψε μελέτες γι' αυτόν. Το πατρικό σπίτι της Βεσβελέρ στο Σεν Ζα Καπ Φερά στη Νότια Γαλλία είναι διακοσμημένο από τον Κοκτό, ενώ οι τοίχοι του δωματίου της μητέρας της είναι ζωγραφισμένοι από εκείνον με τις μορφές του Απόλλωνα, της Αθηνάς, της Αρτεμης. «Οταν τους είδα», λέει η Ν. Μούσχουρη, «σκέφτηκα, γιατί να μην οργανώσουμε στην Αθήνα μια έκθεση εκείνων των έργων του Κοκτό που μαρτυρούν την επίδρασή του από την ελληνική ιστορία και μυθολογία; Αλλωστε, το να γνωρίσεις μια άλλη κουλτούρα είναι το πρώτο βήμα για να σε γνωρίσει κι εκείνη, για να επικοινωνήσουν οι λαοί».

 
Οι πρώτες πρωτοβουλίες που είχε υποστηρίξει το ίδρυμά της ήταν στο τέλος τής δεκαετίας τού '90 η σημαντική έκθεση για τα Μάρμαρα τού Παρθενώνα που είχε ταξιδέψει σε Λονδίνο, Βρυξέλλες και Αθήνα. Μαζί με τη Μούσχουρη θα έρθουν στην Αθήνα για τα εγκαίνια η Βεσβελέρ αλλά και ο Ζαν Κλοντ Μπριαλί, που υπήρξε φίλος του Κοκτό, όπως και τόσων άλλων προσωπικοτήτων της μεταπολεμικής Γαλλίας.

Σχέδια, πίνακες, γλυπτά, χαρακτικά, κοσμήματα, κεραμικά, συνολικά 120 έργα με τη συγκεκριμένη θεματολογία, παραχωρήθηκαν από το κληροδότημα Κοκτό κι από συλλέκτες, εκδότες και γκαλερί για την έκθεση που επιμελούνται οι Μισέλ Μπεπουά και Ξένια Πολίτου. Η ακτινοβολία του Κοκτό στην εποχή του ήταν δίχως όρια, το ίδιο και οι φιλίες του. Η Κοκό Σανέλ είχε σχεδιάσει τα κοστούμια για τον σουρεαλιστικό «Ορφέα» του, με τον Στραβίνσκι συνεργάστηκε στη μουσική διασκευή του «Οιδίποδα Τυράννου», στον ηθοποιό Ζαν Μαρέ βρήκε την ελληνική κατατομή που θαύμαζε. Ο Πάμπλο Πικάσο, ο Μπεράρ Μπιφέ, ο Μαν Ρέι, ο Ναντάρ φιλοτέχνησαν το πορτρέτο του ή τον απαθανάτισαν με το φακό τους και ορισμένα από τα έργα τους θα εκτεθούν. Παράλληλα, διαλέξεις και προβολές ταινιών θα συνοδεύσουν το αφιέρωμα, ενώ ο Σταμάτης Φασουλής σκηνοθετεί τους θεατρικούς «Μονολόγους» του γάλλου ποιητή, τους οποίους ερμηνεύουν η Πέμη Ζούνη και ο Γιάννος Περλέγκας.

Το «τρομερό παιδί» των γαλλικών γραμμάτων γαλουχήθηκε με τους ελληνικούς μύθους, τους μετέφρασε, τους ξαναδούλεψε, τους μεταλαμπάδευσε. Πρότεινε μια πιο ελεύθερη και πιο μοντέρνα επιστροφή στην Ελλάδα. «Χρησιμεύει ως σημαντική μαρτυρία όταν θέλουμε να αποδείξουμε την εκπληκτική επιβίωση των έργων και των μύθων της Αρχαίας Ελλάδας στο σύγχρονο κόσμο», επισημαίνει η Ζακλίν ντε Ρομιγί στο βιβλίο «Ζαν Κοκτό, ο πολύτροπος ποιητής», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Εξάντας» και «Οδός Πανός», με επιμέλεια του Γιάννη Κονταξόπουλου. Εύστοχα, η δουλειά του παρομοιάζεται με μια ελληνική προτομή ραγισμένη από την αγωνία: «Ποιήματα, δοκίμια, μυθιστορήματα, θέατρο, όλο το έργο ραγίζει και ανάμεσα στις ρωγμές αφήνει να φανερωθεί η αγωνία», έχει γράψει ο Ζαν Ζενέ.

«Γραμμή είναι η ζωή»

Ο γάλλος δημιουργός ιδιοποιήθηκε τον μύθο του Ορφέα, το περίφημο προφίλ του οποίου αρέσκεται να επαναλαμβάνει πάνω σε κάθε λογής υλικό θεωρώντας πως εκφράζει τον ποιητή στο δύσκολο δρόμο της δημιουργίας. Το γραμμικό σχέδιο, καθαρό και νευρώδες, χαρακτηρίζει άλλωστε τον εικαστικό Κοκτό, ο οποίος επεξεργάστηκε μια θεωρία της «γραμμής» ως αντανάκλαση της ψυχής: «Τι είναι η γραμμή; Είναι η ζωή», έγραφε. «Μια γραμμή πρέπει να ζει σε κάθε σημείο της διαδρομής της, έτσι ώστε η παρουσία του καλλιτέχνη να επιβάλλεται περισσότερο από αυτή του μοντέλου. Με τον όρο γραμμή εννοώ τη σταθερότητα της προσωπικότητας».

Οταν στις αρχές της δεκαετίας του '50 αρχίζει να ζωγραφίζει πίνακες, αναφωνεί: «Θα προτιμούσα να είχα γεννηθεί ζωγράφος. Η συγγραφή δεν είναι αληθινή δουλειά (...) Τελικά οι πίνακές μου βγαίνουν μεσ' από τα σκοτάδια μου, όπου η παιδική ηλικία πρέπει να εγκατέστησε το βασίλειό της μια για πάντα και ποδοπατάει τη σύνεσή μου με μια σκληρότητα που της την αναγνωρίζουμε».

Εν έτει 1936 ο πληθωρικός δημιουργός πραγματοποιεί το πρώτο του προσκύνημα στην Ελλάδα και περνάει από την «ανάλαφρη πόλη» Αθήνα όταν η εφημερίδα «Παρί Σουάρ» του αναθέτει να κάνει τον γύρο του κόσμου σε 80 μέρες, κατά το πρότυπο του Ιουλίου Βερν. Ενα χρόνο μετά γράφει στο παρισινό περιοδικό του ΕΟΤ: « (...) είναι πιο φυσικό να εφευρίσκουμε μια Ελλάδα, εκφράζοντας μόνο μια οικειότητα, παρά να προσπαθούμε να οικοδομήσουμε ξανά μια νεκρή Ελλάδα σύμφωνα με κάποια εναπομείναντα ερείπια που μας συγκινούν».

Το 1952 με τη θαλαμηγό της Φρανσίν Βεσβελέρ θα δει τα ελληνικά νησιά. Αντί όμως για μια γη φορτισμένη με μύθους θα βρει άγονες ακτές: «Τα ελληνικά νησιά δεν είναι παρά μια ιδέα. Το πνεύμα και το χώμα τους έχουν εξαντληθεί, απομυθοποιηθεί, αδειάσει από την ουσία τους», γράφει. «Η Ελλάδα είναι μια ιδέα που διαμορφώνουμε και η οποία διαμορφώνεται συνεχώς κάτω από έναν ουρανό κατάλληλο γι' αυτού του είδους τις φαντασιώσεις, σε σημείο που να αναρωτιόμαστε αν η Ελλάδα υπάρχει, αν εμείς υπάρχουμε όταν την επισκεπτόμαστε, και αν όλα της τα νησιά κι αυτή η Αθήνα, όπου πλέει στον αέρα η ευωδία από τα πιπερόδεντρα, δεν είναι παρά ένας μύθος, μια παρουσία τόσο δυνατή και τόσο νεκρή όσο η Παλλάς για παράδειγμα ή ο Ποσειδώνας (...)»

Ετσι φαίνεται πως ο Κοκτό προτίμησε να αναστήσει την ελληνική αρχαιότητα, την οποία θεωρούσε οικουμενική, στην Κυανή Ακτή, κάνοντας μνημειακά έργα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Ο επισκέπτης θα βρει την Ευρυδίκη στο δημαρχείο του Μαντόν, τον Απόλλωνα στο κάστρο του Μαντόν, τη θεά Τύχη στο Μόντε Κάρλο, τον Οιδίποδα στο εξωτερικό της βίλας Σάντο Σοσπίρ.

Πάντα αναζητούσε την αγνή ομορφιά και τη νεότητα κατά τα πρότυπα του Πλάτωνα. Με μια γκλίτσα βοσκού στο χέρι περιδιάβαινε τα δρομάκια στο Καπ Νεγκρ: «Το ωραιότατο σχήμα αυτής της γκλίτσας είναι ένα παράδειγμα της αρχαίας τελειότητας», έγραφε στη μητέρα του, το 1922. «Το κερατένιο χερούλι της, το φιδάκι με το οποίο οι βοσκοί των Θηβών αρπάζουν από το πόδι τα ανυπάκουα πρόβατα, έχει το σχήμα του φρυδιού του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Τόσο είχε φανατιστεί, που τελικά και το παρουσιαστικό του θύμιζε κάτι από Ελλάδα, σύμφωνα με τον Ζαν Ζενέ: «(...) το έργο του Ζαν Κοκτό μας παρουσιάζεται σαν ένας πολιτισμός πανάλαφρος, αέρινος, θυελλώδης, που κρέμεται από τη βαριά καρδιά του δικού μας. Το ίδιο το άτομο του ποιητή εντείνει αυτή την εντύπωση: αδύνατος, ροζιασμένος και ασημόχρωμος σαν τα ελαιόδεντρα».



06/05/2007

[Brasidas]

KALO TO KEIMENO SOU ALLA AN DEN BALEIS KAI FOTOGRAFIA DEN POULAEI KAI MENEI STA AZITITA.
H TEXNH 8ELEI KAI THN EIKONA THS

[seagull]

ευγε τρις
η καλύτερη εικονα καμια φορά ειναι αυτή που βλέπεις απο το παραθυρο